Sử dụng Khái niệm Mạng* trong Lý thuyết Phát triển Chính trị Xã hội Trường hợp Đông Nam Á (II)

Joyce C. White

Người dịch: Hà Hữu Nga

Chủ Nhật, 29 tháng 4, 2012

Khác biệt bình tuyến trong tổ chức kinh tế tiền sử

Giới tinh hoa kiểm soát việc sản xuất và phân phối các sản phẩm thủ công chuyên môn hóa thường được coi là một thể tương liên phức hợp xã hội ngày càng tăng và một phương tiện cho các cá nhân hoặc các nhóm (thân tộc) tích lũy của cải và nắm được quyền lực. Vẫn chưa tìm được bằng chứng ở vùng hạch của ĐNA lục địa để gợi ý rằng việc kiểm soát sản xuất và phân phối hàng hóa là một phương tiện chủ yếu mà các nhóm tinh hoa vùng sử dụng để tập trung quyền lực chính trị. Hơn nữa các bằng chứng hiện thời cũng chỉ ra rằng chuyên môn hóa thủ công và trao đổi đường dài phát triển và tăng cường theo cách giải tập trung và đa trung tâm không có lợi cho việc duy trì sự kiểm soát theo thứ bậc.

Một ví dụ tốt nhất để bộc lộ rõ vấn đề này trong giai đoạn tiền sử Thái Lan là việc sản xuất và phân phối các hàng hóa kim loại chủ yếu là đồ đồng. Bằng đặc tính tự nhiên, luyện kim đồng đòi hỏi một trình độ chuyên môn hóa nhất định vì tính chất phức hợp và sự cố gắng sản xuất và phân phối mang tính tập trung các nguồn nguyên liệu buộc số lượng người sản xuất phải ít hơn người tiêu thụ.

Bằng chứng từ Thái Lan trong khoảng từ 2000 – 300 năm TCN đã chỉ ra rằng những người sản xuất kim loại trong suốt giai đoạn này là những chuyên gia độc lập. Trong khi sự hiện diện thông thường của các mảnh nồi nấu kim loại tại các di chỉ làng cách xa nguồn quặng đã chỉ rõ rằng các làng bình thường có những người thợ đúc và các nhà chuyên môn cư trú đôi khi cũng tập hợp nhau lại thành các cộng đồng (chẳng hạn như Non Nok Tha, Non Pa Wai, Nil Kham Haeng lại chấp nhận chuyên môn hóa cộng đồng riêng sản xuất cho một phạm vi tiêu thụ vùng). Từ quan niệm chung này, các bằng chứng ở Thái Lan đã chỉ rõ tính chất tăng cường của sản xuất và khối lượng sản phẩm từ các cộng đồng sản xuất kim loại chuyên môn hóa có thể khác biệt bằng cách tăng cường sản xuất một khối lượng lớn sản phẩm, có thể được gọi là “công nghiệp cộng đồng”. Mức độ công nghiệp của sản lượng sản phẩm dựa trên cộng đồng thể hiện rõ trong các di chỉ sản xuất đồng có niên đại từ 1500 – 300 năm TCN ở thung lũng sông Khao Wong Prachan thuộc miền trung Thái Lan.

Không có sự phân biệt chức năng ngoài di chỉ nào phù hợp với việc tổ chức sản xuất công xưởng lại được xác định trong các cộng đồng sản xuất đồng ở trung Thái Lan với khối lượng sản phẩm ở mức độ công nghiệp. Thay vào đó phương tiện sản xuất quy mô nhỏ, các sản phẩm đúc nhỏ bé, phân bố rải rác các đồ phế thải trong sản xuất, và việc trộn lẫn với các chất liệu có sẵn tại nơi cư trú đã cho thấy công việc sản xuất được tổ chức theo quy mô hộ. Mỗi hộ đã tiến hành những bước cần thiết để đưa nguyên liệu (tức là quặng đồng từ những khu mỏ gần kề) qua những công đoạn sản xuất khác nhau để có được sản phẩm cuối cùng. Không bằng chứng nào cho thấy một đầu vào hạn chế, việc tổ chức lao động theo thứ bậc, các công việc bị chia tách theo không gian, hoặc bất cứ một chứng cớ nào khác cho thấy những cung cách kiểm soát độc tài. Pigott et al. (1995) đã xuất trình một mô hình công nghệ đề cập đến cách sản xuất đồng theo những đơn vị sản xuất nhỏ đã được quản lý như thế nào.

Bằng chứng nghĩa địa đi liền với các cộng đồng sản xuất đồng cho thấy rằng vai trò kinh tế của những người sản xuất đồng đã được chấp nhận rộng rãi. Các mộ táng ở Nil Kham Haeng đều thuộc những người khá giả vì có nhiều đồ tùy táng với nhiều loại hình khác nhau, trong đó thường thấy các dụng cụ sản xuất đồng như búa chim, khuôn đúc, quặng, và các hiện vật bằng đồng thường bị làm hỏng. Sự phân bố của các mộ trong di chỉ cho thấy rằng đầu vào đối với vị thế xã hội qua công việc sản xuất đồng không bị hạn chế đối với bất kỳ bộ phận xã hội nào (Pigott et al. 1995). Không có gì cho thấy những người sản xuất này nhất thiết phải tích lũy các tài sản thông thường hoặc sử dụng địa vị kinh tế chuyên môn hóa của họ để tích lũy quyền lực kinh tế hoặc quyền lực chính trị vượt khỏi cộng đồng vùng của họ. Quy mô di chỉ thường khiêm tốn và nói chung điển hình cho các di chỉ làng tiền sử (chẳng hạn như Nil Kham Haeng chỉ rộng 3 - 5ha). Hơn nữa ở những vùng có các di chỉ khá rộng phát triển vào giữa thiên niên kỷ I TCN (chẳng hạn như vùng Phi Mai dọc theo hệ thống sông Mun) không quá xa so với các nguồn đồng và là những cộng đồng chính sản xuất đồng chuyên môn hóa.

Tại Thái Lan, bằng chứng về sự phát triển sản xuất đồng thể hiện ở các mô thức tăng cường và chuyên sâu, nhưng không phân hóa theo trật tự thứ bậc, mà là phân hóa bên. Phân hóa bên có thể có những loại hình khác nhau, các bằng chứng từ thiên niên kỷ II TCN ở đông bắc Thái Lan rất phù hợp với một hệ thống sản xuất phân tán mà các công đoạn sản xuất khác nhau có thể được thực hiện tại những di chỉ khác nhau, bởi các cộng đồng khác nhau (White and Pigott 1995). Ngược lại ở miền trung Thái Lan đã có những bằng chứng rõ ràng về quá trình phân hóa sản xuất ở thung lũng Khao Wong Prachan, với các cộng đồng riêng thực hiện hầu hết các công đoạn sản xuất. Hơn nữa các bằng chứng hiện thời cho thấy các cộng đồng liền kề nhau cùng sản xuất đồng, nhưng có thể đã khai thác các công nghệ tương đối khác nhau và đã sản xuất ra những loại sản phẩm khác nhau. Nhận xét này là kết quả của các quan sát tại Nil Kham Haeng, thể hiện rõ trong việc sản xuất các vật dụng hình dây thừng, có đế lắp ghép mà người ta vẫn chưa biết rõ chức năng của nó. Tuy nhiên ở gần Non Pa Vai, trầm tích lớp trên trồng lên lớp Nil Kham Haeng ở dưới, những người sản xuất đồ kim khí tập trung vào việc sản xuất các thỏi kim loại và hàng loạt vật dụng khác nhau. Vì vậy bằng chứng vùng trung Thái Lan cho thấy một phương tiện mà việc tổ chức kinh tế dựa trên cơ sở sản xuất cộng đồng chuyên môn hóa có thể được tăng cường không phải bằng quá trình hình thành hệ thống thứ bậc mà bằng chính các cộng đồng riêng rẽ chuyên môn hóa sâu hơn vào các thị phần riêng biệt của thị trường. Loại phân hóa bên thông qua việc nhấn mạnh vào một cụm thị trường có thể tránh được nhu cầu kiểm soát hành chính hoặc một nền kinh tế chỉ huy. Như Johnson đã nói “…việc tạo lập một tổ chức xã hội bên thiết yếu…làm giảm đi tính phức hợp điều chỉnh các mối quan hệ xã hội…”

Các cơ chế phân phối hàng hóa trong giai đoạn tiền nhà nước ở vùng hạch ĐNA vẫn còn chưa được biết rõ. Việc tổ chức sản xuất độc lập linh hoạt và giải tập trung cũng như việc thiếu bằng chứng kiểm soát chặt chẽ mức độ tiêu thụ của tầng lớp tinh hoa chóp bu lại tỏ ra là sự phân phối giải tập trung và đa mô hình. Các chiến lược này có thể giống với các chiến lược đã được thảo luận trong các công trình của Bowie (1992). Stark (1992) cũng đã mô tả sự phân phối hàng dệt ở bắc Thái Lan và gốm ở Luzon một cách riêng rẽ theo những bối cảnh dân tộc học lịch sử mà ở đó có nhiều lĩnh vực sản xuất khác nhau trong các cộng đồng đã chuyên môn hóa. Việc phân phối hàng hóa qua các liên hệ bên, phức hợp với nhiều dạng thức có thể là một chức năng tích hợp theo bình tuyến vùng đa nguyên văn hóa rộng lớn hơn.

Khung cảnh linh hoạt trong phân hóa xã hội tiền sử

Giống hệt như các khu vực khảo cổ học khác trên thế giới, việc xác định các nhóm tinh hoa xã hội là một chủ đề chính trong nghiên cứu khảo cổ học ĐNA trong vòng trên một thế kỷ qua. Một số nghĩa địa tiền sử là đối tượng của các cuộc khai quật và thường được nhận thức thông qua mô hình tiến hóa. Các nhà khảo cổ học ĐNA đã thử đề xuất những chiến lược khác nhau để nhận thức các bằng chứng về những vị thế khác nhau trong số chủ nhân của các ngôi mộ. Được gợi hứng từ Peeples và Kus (1977), Tainer (1978) và những người khác nữa, một số nhà khảo cổ học đã đi tìm bằng chứng về các bước phân hóa thứ bậc thừa kế - sự phân cấp được coi là không theo ý muốn – như là một thứ chìa khóa để phát triển phức hợp xã hội (Peeples và Kus 1977). Cho đến nay, các kết quả đạt được không đủ sức thuyết phục, thậm chí đôi khi còn mâu thuẫn với nhau. Tình trạng lộn xộn trong việc tìm hiểu các đặc trưng cấu trúc của xã hội tiền sử phần nào tùy thuộc vào các mẫu nghiên cứu sẵn có thì vẫn còn nhỏ nhoi; các nghĩa địa được khai quật còn rất khiêm tốn. Hơn nữa các công cụ lý thuyết được sử dụng để phân tích cũng không đầy đủ. Bốn di chỉ đã được khai quật công phu ở Thái Lan cho thấy tầm quan trọng của các trầm tích văn hóa nghĩa địa tiền sử cùng với một số phân tích chi tiết đã được công bố đủ đề bình luận về các bằng chứng phân cấp xã hội, đó là Ban Kao, Non Nok Tha, Ban Na Di, và Khok Phanon Di.

Nghĩa địa Ban Kao ở trung tây Thái Lan có niên đại vào nửa đầu thiên niên kỷ II TCN và đã được khai quật trước khi phân biệt được sự phân cấp các hệ thống xã hội mà khảo cổ học lý thuyết của Mỹ rất chú trọng. Sorensen (1967) đã nhận thấy rằng các mộ được phân biệt bởi đồ tùy táng có từ một đến hai mươi di vật, và ông cũng đã thảo luận về việc lựa chọn, xếp đặt và xử lý các đồ tùy táng đó. Sự khác biệt về tài sản và việc xử lý đồ tùy táng đã cắt qua tuổi tác, giới tính, trong đó một số mộ trẻ em lại có số lượng đồ tùy táng phong phú hơn một số mộ người lớn. Một số mộ cũng có vẻ rất khác thường. Mộ số 10 là một người đàn ông 50 tuổi có một tập hợp đồ tùy táng khiến cho Sorensen nghĩ rằng đây là mộ của một pháp sư. Điều gây ấn tượng cho Sorensen hơn bất kỳ một bằng chứng nào khác về những khả năng khác biệt vị thế chính là “mức độ tùy tiện khác thường và tính chất không tuân theo nghi thức” của các ngôi mộ “được bày biện có vẻ cá nhân của chúng” Sorensen (1967: 74) và “sự vắng mặt của những luật tắc chặt chẽ trong táng thức” (ibid, 141).

Nghĩa địa Non Nok Tha được định niên đại sơ bộ vào các thiên niên kỷ I – II TCN. Người khai quật (Bayard 1984) đã kết luận có hai nhóm liên quan trong nghĩa địa này căn cứ vào sự khác biệt về phân bố của các loại hình đồ gốm nhất định. Sau đó Bayard đã nghiên cứu sự khác biệt giữa các ngôi mộ theo mức độ giàu nghèo tương đối căn cứ vào số lượng hiện vật từ 0 đến 32. Đáng lưu ý là Bayard đã sử dụng một ranh giới võ đoán là 14/15 hạng mục cho một mộ để phân biệt giữa giàu và nghèo bằng cái mà ông thừa nhận là tính liên tục từ “giàu” đến “nghèo”. Cả hai nhóm liên quan này đều có mộ giàu và mộ nghèo, nhưng một nhóm có tỷ lệ mộ giàu lớn hơn. Bayard cho rằng mô thức phân chia đồ tùy táng khác nhau như vậy chính là bằng chứng thể hiện “sự phân cấp khác thường”.  Nhóm giàu rõ ràng có nhiều đồ ngoại nhập, bao gồm cả đồ kim loại, mặc dù tập hợp này thực sự không có giá trị cao. Dựa vào sự xuất hiện một số mộ trẻ em giàu có nên ông đã gộp hiện tượng này vào tập bằng chứng về một vị thế được thừa kế, chứ không phải là một vị thế do cá nhân đạt được. Có một khuynh hướng rõ ràng là ở một số vị trí của nghĩa địa có tỷ lệ nhóm liên quan cao hơn.

Những người khai quật Ban Na Di (Higham and Kijngam 1984) đã tập trung vào chiến lược nghiên cứu mức độ phân cấp xã hội khác nhau. Họ so sánh từ hai bộ phận mộ cách nhau khoảng 25 m đã được khai quật, trước hết theo tiêu chí có sự hiện diện của các hạng mục nhập khẩu, chẳng hạn như sò ốc biển, kim loại. Các hiện vật này được coi là “bảo bối nguyên thủy” ngoại nhập, và chứng tỏ về sự “tiêu phí năng lượng cao hơn” của chủ nhân của các ngôi mộ có các đồ tùy táng ấy. Và chủ nhân của các ngôi mộ có chứa các loại đồ tùy táng ấy được coi là “khá giàu có” và đầu tiên được phát hiện tại một vị trí của khu nghĩa địa đã được khai quật... Mô thức đó kéo dài suốt quá trình sử dụng nghĩa địa mà Higham và Kijngam cho là vào khoảng 800 – 1000 năm. Họ kết luận rằng: “bằng chứng này hoàn toàn ủng hộ cho sự hiện diện của tình trạng bất bình đẳng cha truyền con nối…một trình độ phân cấp vừa phải theo huyết thống…” (Higham and Kijngam 1984). Báo cáo của họ đã không so sánh những khác biệt về số lượng đồ tùy táng giữa hai mẫu nghĩa địa đã được khai quật, có thể là do việc thực hiện các táng thức đã không được hoàn thiện.

Nghĩa địa Khok Phanom Di (2000 – 1500 TCN) là một di chỉ ven biển rộng khoảng 5 ha ở trung Thái Lan đồng thời với di chỉ Ban Kao. Những người khai quật đã lý giải về hiện tượng đa số các mộ đều có huyệt mộ từ 10 x 10m là thuộc về những tập hợp đại diện cho những khu vực mai táng tách biệt của những nhóm họ hàng khác nhau. Họ còn đề nghị phân lập thêm một loạt thế hệ mộ cắt qua các tập hợp này. Rất đáng lưu ý là các bằng chứng đã cho thấy rõ vật tùy táng giữa các tập hợp đó là khác nhau theo thời gian, bằng một tập hợp riêng biệt, các mộ giàu có lại được tiếp nối bởi các mộ bình thường hoặc nghèo. Một số thảo luận trước đây về diễn tiến của táng thức đã ám chỉ bước chuyển tiếp tới một thời đại xuất hiện các vị thế được thừa kế vào giai đoạn muộn của trật tự này. Điều đó đã cho thấy có sự thay đổi trong nhận thức của các chủ nhân khu nghĩa địa. Các mộ giai đoạn muộn bao gồm các trẻ em giàu có và một mộ phụ nữ ở độ tuổi 30 đặc biệt giàu có (mộ 15). Higham cho rằng sự thay đổi trong việc bài trí mộ như vậy gợi ý về một “khu vực nghĩa địa giành riêng” cho người giàu. Bằng chứng khác cho thấy những tương liên “kiểu thủ lĩnh địa”, bao gồm quá trình chuyên môn hóa về nghề nghiệp, các loại hàng hóa uy tín có thể tượng trưng cho vị thế, mức tiêu thụ năng lượng khác nhau, sự tập trung hóa và quy mô di chỉ khác nhau. Tuy nhiên tiếp theo mộ giàu số 15, các mộ kế tiếp không quá giàu có đến mức như vậy. Vì thế không có bằng chứng cho thấy sự duy trì các khác biệt rõ ràng về vị thế trong các thế hệ tương lai.  

Các cách xử lý tắt, quá đơn giản này không thể đánh giá đúng được các chi tiết của các dữ liệu của từng di chỉ, mức độ phong phú của các cách tiếp cận và sự phân tích của mỗi học giả, các vấn đề về khả năng áp dụng các mô hình đã được sử dụng, hoặc các vấn đề lấy mẫu và xây dựng trật tự niên đại. Tuy nhiên từ các tóm tắt kiểu tổ kén được sử dụng để gây ấn tượng với các mô thức phân tích táng thức quá khứ mà tôi muốn có một số xem xét và đề xuất một tâm điểm chú ý mới.

Rõ ràng là mỗi nghĩa địa đều phản ánh một truyền thống táng tục liên quan rộng rãi đến cách hung táng nằm ngửa kèm theo các đồ tùy táng thường bao gồm cả các hiện vật gốm. Tuy nhiên mỗi nghĩa địa đều khác nhau về nhiều khía cạnh nổi bật, và các khác biệt về cách tiếp cận phân tích cũng phản ánh những khác biệt này ở một mức độ nào đó. Dữ kiện thu được đã không phù hợp với các mô hình được đề xuất để xem xét những mức độ phân cấp xã hội khác nhau, và vẫn tồn tại một vấn đề không rõ ràng là có thể sử dụng bất cứ một cách tiếp cận nào để phân tích các nghĩa địa đó cũng đều ổn cả. Rõ ràng đây không phải là những xã hội có lối sống bình quân vì các ngôi mộ đã không được xử lý giống như nhau, hơn nữa các mộ đơn lại rất khác biệt về số lượng và kiểu loại đồ tùy táng, trong khi đó mức độ khác biệt xã hội trong các nghĩa địa lại thường mơ hồ, không rõ ràng, và mỗi nghĩa địa lại có cách thể hiện khác nhau.   

Sự khác biệt giữa các nghĩa địa cho thấy các mô hình đã có và việc áp dụng vào nguồn dữ liệu ĐNA cần phải được xem xét lại. Việc nỗ lực tập trung phân tích đánh giá sơ bộ sự hiện diện và mức độ phân cấp (chẳng hạn như vị thế xã hội bình đẳng, tự đạt được hay được thừa kế) đều không đánh giá đúng tính chất phức hợp của dữ kiện. Vẫn còn một vấn đề khác chưa được biết rõ là liệu mức độ giàu có khác nhau có phải được phân biệt dựa vào số lượng các đồ tùy táng hoặc sự có mặt hay vắng mặt của những hiện vật không phải của địa phương có thực sự nói lên sự thay đổi trong một hệ thống phân cấp chính thức hóa hay không. Theo tôi, tất cả các di chỉ được thảo luận ở trên đều phù hợp với các phán đoán của Bayard (1984: 108) khi ông bàn về sự phân nhỏ khác thường tại Non Nok Tha): “tầng lớp cực giàu được Peebles và Kus xác định, chủ yếu bao gồm những người đàn ông đã trưởng thành có vẻ như không tồn tại. Hơn nữa cũng không có bằng chứng về sự phân cấp theo nghĩa chặt chẽ được Peebles và Kus sử dụng trong nghiên cứu của họ…các ranh giới phân định giữa các đẳng cấp là không rõ ràng, cũng không hề có các phân biệt về biểu tượng, gia huy của các đẳng cấp khác nhau”. Các cách tiếp cận nhằm nhận thức rõ ràng sự phân biệt xã hội có vẻ không thích hợp với các dữ liệu thu được. Nhưng như vậy không có nghĩa là không hề có sự tồn tại của một loại phân cấp vị thế xã hội nào đó; vấn đề là ở chỗ liệu có tồn tại hay không tồn tại một cách tiếp cận phân tích xã hội tạo dựng được một khung khái niệm thích hợp cho việc nhận diện các xã hội vận hành như thế nào.         

Điều gì được coi là nổi bật về các nghĩa địa tiền sử Thái Lan nếu chúng ta tạm gác một loại lập trường lý thuyết nào đó sang một bên? Vượt khỏi một thực tế là mỗi nghĩa địa dường như đều là một phần của truyền thống táng thức thông dụng đã được đề cập ở trên, tôi cho là có bốn đặc trưng nổi bật sau:

1) Đặc trưng nổi bật đầu tiên là đồ tùy táng của các mộ ở mỗi vị trí thì đều khác nhau theo cung cách hoàn toàn nhất quán với sự phát triển liên tục chứ không phải theo từng bước một. Các mộ giàu thì thực sự là giàu vì chúng ở một đầu của chuỗi liên tục đó. Mức độ giàu có tăng tiến toàn diện theo thời gian ở chỗ các mộ ở cuối phổ giàu có thể có nhiều hiện vật hơn với nhiều kiểu loại hiện vật hơn, đặc biệt là sau 1000 năm TCN, nhưng lại không nhất thiết có sự khác biệt rõ rệt về của cải giữa các nhóm tăng theo thời gian. Trên phương diện đó, tính liên tục được tiếp nối đến giai đoạn Ban Chiang muộn, một trầm tích văn hóa nghĩa địa duy nhất được khai quật tại Thái Lan đã kéo dài đến đầu thiên niên kỷ I SCN, và gắn liền với bằng chứng lịch sử sớm nhất về khu vực và về các nhà nước sớm nhất. Nói cách khác, không có những bằng chứng cho thấy có sự xuất hiện của một điều gì đó chẳng hạn như một nhóm lớn hơn, rõ ràng là nghèo hơn, trái ngược với một nhóm nhỏ hơn, rõ ràng là giàu có hơn bằng một hố ngăn cách dứt khoát ở giữa, mà đó lại chính là tiêu chí đã được Peebles và Kus (1977) đề xuất cho việc phân cấp nhất quán với một thủ lĩnh địa.

2) Đặc trưng nổi bật thứ hai của các nghĩa địa là ở chỗ các tiêu chuẩn thể hiện sự phân hóa xã hội khác nhau ở mỗi nghĩa địa. Ví dụ như tôi cho rằng những khác biệt trong sự xuất hiện của các hiện vật ngoại nhập ở Ban Na Di và Non Nok Tha có thể phản ánh rất rõ những khác biệt văn hóa và vì vậy mà tập hợp các biến cố hoặc các tiêu chuẩn được sử dụng để so sánh các mộ ở một di chỉ sẽ không nhất thiết phải phù hợp với tất cả những di chỉ khác trong vùng. Quan sát này phù hợp với quan sát ở phần trước về một khuynh hướng rõ ràng hướng đến các văn hóa địa phương hóa cao tại ĐNA được biểu hiện trong các văn hóa vật chất địa phương hóa và quá trình địa phương hóa văn hóa vật chất này được phản ánh trong các hệ thống giá trị địa phương hóa liên quan đến táng tục và vị thế xã hội. Một hệ luận khác của quan sát này thể hiện ở chiều góc vị thế xã hội riêng, chẳng hạn như đầu vào của các sản phẩm nhập khẩu, có thể chỉ phù hợp trong từng tình huống, chứ không phải cho mọi trường hợp.

3) Đặc trưng nổi bật thứ ba của các nghĩa địa tiền sử này là các mộ trẻ em thường giàu hơn các mộ người lớn. Chúng ta không thể cho rằng điều đó ngụ ý “vị thế cha truyền con nối không theo ý muốn” (Peebles and Kus 1977). Mô thức này cũng có thể đại diện cho một thứ tình cảm phụ mẫu hoặc thể hiện vị thế bắt buộc của cha mẹ trong một khung cảnh mà vị thế là một điều kiện để thương thảo cộng đồng. Một mẫu mộ của các cá nhân ở độ tuổi niên thiếu có lẽ cũng giúp cho việc xem xét vấn đề này một cách chi tiết hơn.

4) Đặc trưng nổi bật thứ tư là các táng thức thông thường nổi lên như là một biệt lệ không phải là nhất thiết liên quan đến sự giàu có, hoặc có thế lực chính trị rõ ràng, mà còn liên quan đến quá trình cá thể hóa được Sorensen lưu ý trong trường hợp Ban Kao. Các mộ độc đáo này thường cho thấy cung cách xử lý rất khác biệt: Mộ BC B20 với một tập hợp các hiện vật độc nhất bằng xương, và BC B23 với tập hợp những viên đạn bi, bôn, vòng tay và một chiếc nồi. Di chỉ Ban Tong liền kề có một mộ đàn ông với một tập hợp hơn 17 bộ xương hàm hươu. Các mộ có các hiện vật sản xuất bằng kim loại, vì vậy có thể là mộ của những người chế tạo kim loại, đã được phát hiện tại Non Nok Tha (Bayard 1980) và các di chỉ thuộc thung lũng Khao Wong Prachan miền trung Thái Lan (Pigott and Natapintu 1988; Pigott et al. 1995) cũng như ở Việt Nam (Hà Văn Tấn 1991). Những mộ táng này đã chỉ ra rằng hành động của một cá nhân có thể đã góp phần mình vào quá trình phân hóa vai trò của họ liên quan đến những người khác trong xã hội. Thực tế phân hóa mộ ở Ban Chiang, Ban Kao, Ban Na Di và Non Nok Tha đã không được xác định bằng khuôn khổ của sự bài trí độc đáo gắn liền với mức độ giàu có khác thường (tức là một mộ rất giàu trong một địa phương riêng biệt thể hiện địa vị của một thủ lĩnh hoặc là người thân cận với thủ lĩnh).

Nói cách khác, Khok Phanon Di đã đưa ra được những bằng chứng rõ rang nhất được biết ở Thái Lan liên quan đến một mộ táng tiền sử được phân biệt bởi một số lượng lớn đồ tùy táng và các bài trí đặc biệt của ngôi mộ. Mộ 15 của một phụ nữ được táng trong một huyệt mộ có kích cỡ khác thường (sâu 1m, dài 3m) được đặt theo một tư thế và một hướng khác với các mộ sớm hơn. Ngôi mộ này còn được bày biện thêm bằng 8 – 10 đồ vật bằng gốm, hàng chục nghìn hạt chuỗi có lẽ được khâu thành một chiếc áo khoác. Tuy nhiên rất đáng lưu ý là trong số các đồ tùy táng còn có rất nhiều vật dụng để làm gốm, bao gồm hòn kê, các viên đá đánh bóng áo gốm, và những phôi gốm chưa nung. Vì vậy, và vì nhiều nguyên do khác nữa mà bà được diễn giải là một thợ gốm có đẳng cấp cao (Higham 1989b: 87). Dường như ngôi mộ này đã bổ sung vào số đồ tùy táng phong phú được đo bằng số lượng, loại hình và chất lượng của đồ tùy táng lại càng khuyếch đại mô thức phân hóa chức năng kinh tế và xã hội như đã được gợi ý từ các di chỉ khác. Bằng chứng xã hội từ Khok Phanom Di và di chỉ liền kề có niên đại muộn hơn là Non Nor đã chỉ ra một khuynh hướng không bền vững hoặc xả ra sau, hướng đến sự cố kết của giới tinh hoa trong xã hội tiền sử đó. Điều này cho thấy sức ép giao tiếp vô hướng có thể đã sản sinh ra những phát triển độc đáo sau đó của Khok Pha Nom Di lại không thuộc về một trình độ hoặc một bản chất thúc đẩy xã hội tiến tới một sự thay đổi cơ bản, đó là một hệ thống thứ bậc thống nhất, có kiểm soát. Điều đó dường như đã sản sinh ra một thứ chớp lóe thành công, không bền, một tuyên ngôn xã hội trong một giai đoạn ngắn ngủi của cả một tiến trình táng thức Khok Phanom Di.

Ngoại trừ những đòi hỏi về một trật tự “thứ bậc cha truyền con nối” trước đó trong các nghĩa địa này, hiện giờ các dữ liệu dường như đã đưa ra một bằng chứng về những cơ sở cho quá trình phân hóa xã hội trong các nghĩa địa tiền sử Thái Lan này. Tuy nhiên theo tôi, nếu chỉ kết luận rằng phương thức đạt được vị thế xã hội trong các cộng đồng tiền sử này không do thừa kế thì chúng ta đã không đánh giá được đúng tính chất phức tạp của hệ thống dữ liệu thu được. Thay vào đó, tôi cho rằng các nghĩa địa tiền sử Thái Lan rất phù hợp với sự tồn tại của một hệ thống vị thế và quá trình phân hóa xã hội đa phương, đa diện, phức hợp và linh động. Các thành quả kinh tế cá nhân và các chức năng xã hội cũng như sự khác biệt về mức độ giàu có của từng gia đình và có lẽ cả thứ hạng của thị tộc, tất cả đều vận hành đồng thời, vì vậy mà đều kết hợp với các yếu tố kế thừa cũng như sự thành đạt do các nỗ lực cá nhân. Hơn nữa tôi cũng cho rằng những phương cách để đạt được vị thế xã hội là đa chiều và có thể khác nhau ở các tiểu văn hóa mà của cải chỉ là một thành tố của sự phân hóa xã hội. Các phương cách này cũng có thể được thỏa thuận và được ấn định giữa các cá nhân. Tôi đề xuất hệ thống đa diện này một phần vì nó có thể phù hợp với các bằng chứng dân tộc học và lịch sử ĐNA sẽ được tóm tắt dưới đây.

Mức độ xung đột bạo lực liên cộng đồng thấp

Một vấn đề khác liên quan đến giai đoạn tiền sử là có rất ít bằng chứng về nguồn xung lực xã hội lớn định hướng vào xung đột bạo lực liên nhóm. Đâu đó tôi đã cho rằng thời đại đồ đồng ĐNA lục địa tương đối hòa bình so với các vùng khác như Lường Hà hoặc triều đại nhà Thương bên Trung Quốc, nơi khởi nguồn của khái niệm truyền thống “thời đại đồ đồng” (White 1982, 1988). Quan sát của tôi được thực hiện từng phần vì hầu hết đồ đồng tiền sử dường như đều là các đồ trang sức cá nhân và là các vật dụng thiết yếu trong phạm vi làng, và chỉ có một ít đồ đồng có thể được phân loại một cách rõ ràng là các vũ khí (riêng miền bắc Việt Nam dường như phát triển hơi khác với nhiều bằng chứng hơn về các vũ khí đồng sau 1000 năm TCN). Quan điểm này đã bị phê phán (Higham 1984), nhưng người phê phán lại đặt định vấn đề từ một khung bất phân và nhận thức một cách hẹp hòi. Vấn đề không phải là liệu có tồn tại một vài loại vũ khí hoặc các cuộc xung đột nào đó hay không. Vấn đề là ở chỗ chiến tranh là một trung tâm điểm tổ chức đối với các động thái của xã hội đã thúc đẩy việc sản xuất kim loại và sự tiến hóa của kỹ nghệ cùng với việc tiêu thụ một năng lượng xã hội to lớn vào các chiến lược tấn công và phòng thủ trong cả lĩnh vực xã hội (chẳng hạn như việc xây dựng một quân đội thường trực), và lĩnh vực vật chất (xây dựng những hệ thống phòng thủ bền vững). Tất cả các xã hội đều phải giải quyết các cuộc xung đột và thù địch liên nhóm. Thù hận và tục săn đầu người có lẽ vẫn là các phương cách mô tả người Nagas (Jacobs et al. 1990:138), chắc chắn có thể đặc trưng hóa cho các xã hội tiến sử được thảo luận ở phần này. Việc đánh giá toàn bộ các bằng chứng khảo cổ học, bao gồm cả tính chất khan hiếm của các loại vũ khí được xác định rõ ràng là sử dụng để chống lại con người, các hình thức chấn thương xương do những tai nạ hàng ngày (Douglas 1995), và tình trạng thiếu vắng bất cứ bằng chứng nào về các công trình phòng vệ như các thành đất chẳng hạn, cho đến giai đoạn sau khi xuất hiện đồ sắt – đã cho thấy các xã hội tiền sử ở vùng hạch ĐNA rất it quan tâm đến việc phát triển khả năng quân sự của mình.

Tại sao lại có thể như vậy được? Việc kiểm soát các nguồn lực đã được coi là hợp lý đối với sự phát triển các khả năng phòng thủ và tấn công. Trong khi một số nguồn lực kinh tế như đồng, muối (nhưng đất nông nghiệp thì ít hơn) tạo thành hạt nhân trong các vùng riêng biệt, nói chung không quá tập trung đến mức bất cứ làng nào cũng có thể bị cắt rời ra khỏi một loại sản phẩm thiết yếu hoặc đáng thèm muốn nếu như người ta thù địch với các làng khác. Chúng ta đều biết rằng ở trung Thái Lan một số cộng đồng thời đó đều sản xuất đồ đồng. Trong khi có thể có sự cạnh tranh giữa các cộng đồng trong việc sản xuất và phân phối kim loại, nhưng vẫn chưa có bằng chứng để kết luận về sự xung đột liên cộng đồng. Thực tế tôi cho rằng các trao đổi dài hạn liên vùng mà không có bằng chứng về tập trung hóa chính trị đi kèm hoặc sự kiểm soát hàm ý một bối cảnh ít chiến tranh. Giải pháp tranh chấp có thể nhấn vào các cơ chế chẳng hạn như quá trình ra quyết định có tính chất nghi lễ và liên tục đã được Johnson (1982) thảo luận.

Sự phát triển xã hội trong giai đoạn Tiền sử muộn

Các bằng chứng vừa được xem xét ở trên đã cho thấy một hệ thống xã hội tích hợp, nhưng lại phân hóa theo chiều ngang với những động thái kinh tế và xã hội linh hoạt được phát triển ở Thái Lan trong nhiều thiên niên kỷ trước trung kỳ thiên niên kỷ I TCN. Một cơ sở khả dĩ đảm bảo thành công dài hạn của hệ thống này chính là chiến lược kiếm sống địa phương hóa xác thực và có cơ sở rộng rãi (Higham and Kijngam 1979; White 1995). Việc canh tác lúa nước ở những vùng trung gian dọc theo các hệ thống sông ngòi đã tạo dựng cơ sở cho việc sản xuất nguyên vật liệu vì đông bắc Thái Lan trước hết do những người trồng lúa tới định cư vào thiên niên kỷ IV TCN (White 1995). Tôi cũng đã từng cho rằng hoạt động canh tác lúa nước ở ĐNA được tiến hành thuận lợi nhất trong những đơn vị sở hữu đất nhỏ mà hộ gia đình là một đơn vị tự nhiên vì thao tác trên một môi trường vĩ mô thân thuộc trong vòng nhiều năm liên tiếp trên những mảnh đất riêng là cần thiết để sản xuất ra những loại hoa màu tốt nhất (Geertz 1963). Tích hợp xã hội theo chiều ngang và việc sản xuất thực phẩm bền vững, giải tập trung hóa song hành với nhau đã được Johnson hết sức cổ vũ. Ông cho rằng “tính phức hợp quyết định trong phạm vi tổ chức kiếm sống, ngược lại, luôn gắn liền với tính chất có thể tiên đoán về các nguồn…và tiềm năng của hệ thống thứ bậc kèm theo [tức là hệ thống xã hội cấu trúc mạng] (White 1995) trực tiếp liên quan đến khả năng dự báo các nguồn. Đặc biệt Johnson (1982: 403) đã ngụ ý rằng ông trông chờ bước ra quyết định (có thể liên quan đến nhịp độ biến đổi chính trị?) trong các hệ thống xã hội với việc ra quyết định liên tiếp (tức là tích hợp ngang) sẽ bị chậm.   

Như đã lưu ý ở trên, bằng chứng khảo cố học từ giai đoạn tiền sử muộn tuy thưa thớt, nhưng vẫn gợi lên rằng các mô thức cư trú trong hệ thống sông Mun và sông Chi thuộc đông bắc Thái Lan vào giữa thiên niên kỷ I TCN đã trải qua những biến đổi để tiến tới xuất hiện các khu cư trú có hào lũy khác nhau. Bằng chứng này được lý giải sơ bộ là một phản ứng đối với sự khai thác các khu vực có những thay đổi bất thường ngày càng tăng trong việc tiên liệu các nguồn vì sự thay đổi của lượng mưa (Welch and McNeill 1991). Vì vậy, theo Johnson điều này có thể gợi ý rằng các yếu tố thứ bậc tối thiểu là trong lĩnh vực qui mô cư trú và có lẽ cả trong tổ chức lao động nữa, đều được đưa vào vùng này, trong giai đoạn này như là một phản ứng lại với những sức ép giao tiếp vô hướng bị thúc đẩy bởi tính chất không thể dự liệu ngày càng tăng trong việc tìm được các nguồn sinh kế. Tuy nhiên các yếu tố thứ bậc đã không biến mất khỏi hệ thống xã hội ĐNA, mà vẫn là một hệ thống cơ bản đối với các quỹ đạo phát triển vùng như chúng ta sẽ xem xét dưới đây.   
______________________________________

Còn nữa...

Nguồn: White, Joyce C. 1995. Incorporating Heterarchy into Theory on Socio-political Development: The Case from Southeast Asia. In Heterarchy and the analysis of complex societies/ Robert M. Ehrenreich, Carole L. Crumley, and Janet E. Levy, editors; contributions by Elizabeth M. Brumfiel ... [et al.], 1995.

Tác giả: Dr. Joyce C White là nhà nghiên cứu khoa học cấp cao tại Bảo tàng Nhân học và Khảo cổ học thuộc Đại học Pennsylvania.

Lời cảm ơn của Tác giả: Tôi thành thực biết ơn Eleanor King, Heather McGrath, William Henderson, Julia Wiland, và những người khác đã giúp nhận xét bài viết này; cảm ơn Ardeth Anderson đã thiết kế giúp các hình minh họa. Bất cứ lỗi nào khác đều thuộc về trách nhiệm của tác giả.

* Ghi chú của người dịch: Đối với tôi, việc dịch bài viết này của Joyce White là một kỷ niệm khó quên. Trước cuộc họp của Hội Tiền sử Châu Á – Thái Bình Dương năm 1999 tại Penang, Malaysia, tôi không hề biết gì về cái tên Joyce White, chỉ đến khi tình cờ nghe nhắc đến khái niệm network model (mô hình mạng) tôi mới để ý và hỏi chuyện người đó. Thật may mắn, đó lại chính là Joyce White, thế là tôi liền hỏi xin White một bản copy bài viết bất kỳ nào về mô hình mạng. Hai tuần sau khi kết thúc hội nghị, tôi nhận được bản copy bài viết Incorporating Heterarchy into Theory on Socio-political Development: The Case from Southeast Asia của White. Nhưng khi nhận được bài viết tôi nghĩ rằng cô ấy đã gửi nhầm bài khác cho mình, vì không thấy đề cập gì đến network model cả. Nhưng vì thấy đây là một bài viết rất hay, tôi đã bỏ ra cả tháng trời (tháng 11 năm 1999) để dịch, nhưng chỉ có một từ duy nhất và quan trọng nhất là heterarchy tôi không biết dịch thế nào. Tôi tìm đến học giả, dịch giả Nguyễn Kiên Giang để hỏi nghĩa của từ tiếng Pháp tương đương, và bác Giang nói nó có nghĩa là một lối cai trị khác với lối cai trị thông thường. Tôi không biết chắc nghĩa đó có phản ánh đúng nghĩa của từ mà White sử dụng hay không, và tôi đem phân vân đó bày tỏ với Giáo sư Trần Quốc Vượng. Thầy Vượng nói: theo mình cậu có thể dùng từ hỗn trị để dịch heterarchy, nhưng tốt nhất là mình và cậu sang hỏi Dương Tường (dịch giả, nhà thơ Dương Tường). Nhà thơ Dương Tường nói nên dịch là dị trị.

Nghe theo ba bậc thầy, tôi đã dịch heterarchy là dị trị hoặc hỗn trị, nhưng thú thật là tôi vẫn băn khoăn, nên không muốn công bố bài dịch, cho dù Giáo sư Trần vẫn động viên tôi nên công bố. Một năm sau (năm 2000), khi gặp lại Joyce White tại Hội thảo Một thế kỷ Khảo cổ học Việt Nam, tôi bảo White là tôi không biết nghĩa của từ heterarchy là gì, vì không tìm thấy nó ở bất cứ từ điển nào. White nói đó chính là từ mà Warren McCulloch đã sử dụng lần đầu tiên trong bài viết ngắn A heterarchy of values determined by the topology of nervous nets (Bulletin of Mathematical Biophysics, 1945, pp. 89-93), muốn biết nghĩa của từ đó thì nên đọc McCulloch. Tuy nhiên cho đến lúc đó, tôi chưa bao giờ biết đến McCulloch và bài viết của ông, vì đơn giản là ông thuộc về một chuyên ngành hoàn toàn khác với khảo cổ học, vả lại lúc đó tôi cũng không biết phải tìm công trình của Mc Culloch ở đâu. Đọc kỹ lại bài của White, tôi quyết định dịch heterarchy là mạng, hoặc cấu trúc mạng. Tuy nhiên tôi chỉ yên tâm công bố bài dịch này sau 10 năm suy nghĩ thêm về nghĩa của từ heterarchy với tư cách là mạng/cấu trúc mạng.

Lý do tôi dịch heterarchy là mạng/cấu trúc mạng cũng có đôi chút cá nhân. Cách đây đã nhiều năm, vào năm 1982, nhân dịp chuẩn bị kỷ niệm năm mươi năm văn hóa Hòa Bình, tôi đã đề xuất Mô hình tổng quát phi tuyến cho thời đại đá mới Việt Nam. Bài viết đó tôi lấy cảm hứng từ một công trình nghiên cứu hoàn hảo của Giáo sư Hà Văn Tấn Văn hóa Quỳnh Văn với một Truyền thống và một Bình tuyến. Tuy nhiên, khác với Giáo sư Hà Văn Tấn, ý tưởng xuyên suốt của tôi là không có truyền thống văn hóa đá gốc từ Núi Đọ đến Quỳnh Văn tách biệt khỏi văn hóa đá cuội từ Sơn Vi lên Hòa Bình, rồi đến Bắc Sơn. Diễn trình lịch sử là phi tuyến tính, không hề giống với cách hình dung về hai truyền thống như trên, vì vậy tôi mong muốn đề xuất một mô hình thật đẹp đẽ để minh họa cho ý tưởng của mình. Hai năm sau, trong Hội nghị thông báo Khảo cổ học thường niên năm 1984, tôi đã công bố bài viết ngắn Thời đại đá mới Việt Nam và một Mô hình Tổng quát. Vậy là mô hình cấu trúc mạng - phi tuyến của tôi đã chính thức được ra mắt độc giả trong Những phát hiện mới về Khảo cổ học Việt Nam năm 1984 (Nhà xuất bản Khoa học Xã hội, Hà Nội, 1985). Mười năm sau (1995) Giáo sư Carole Crumley, Joyce White và những người khác đã sử dụng loại mô hình này trong lý giải khảo cổ học, nhưng tất nhiên là từ một nguồn khác, nguồn Mc Culloch. Và giờ đây, khi quyết định công bố bản dịch này, tôi hoàn toàn yên tâm rằng heterarchy chính là mạng/cấu trúc mạng.

Từ đáy lòng mình, tôi muốn dành tặng bản dịch này cho những nhà nghiên cứu trẻ ham tìm tòi. Tôi đặc biệt cảm ơn Joyce White về bài viết tuyệt vời và thịnh tình của cô khi gửi cho tôi bản copy bài viết. Với bản dịch 10 năm này tôi xin được giành những tình cảm chân thành và kính trọng nhất đến hai người thầy lớn của nhiều thế hệ các nhà sử học Việt Nam, cố Giáo sư Trần Quốc Vượng và Giáo sư Hà Văn Tấn.  

Tài liệu Tham khảo

Adams, Richard Newbold 1988. The Eighth Day: Social Evolution as the Self-Organization of Energy. Austin: University of Texas Press.

Aung-Thwin, Michael 1985. Pagan: The Origins of Modern Burma. Honolulu: University of Hawaii Press.

Bayard, Donn T. 1980. An early indigenous bronze technology in northeast Thailand: its implications for the prehistory of east Asia. Pp. 191-214 in The Diffusion of Material Culture.

Bayard, D.T. ed. 1992. Models, scenarios, variables and supposition: approaches to the rise of social complexity in mainland Southeast Asia, 700 BC-AD 500. Pp. 13-38 in Early Metallurgy, Trade and Urban Centres in Thailand and Southeast Asia. I. Glover, P. Suchitta, and J. Villiers, eds. Bangkok: White Lotus. Dunedin: University of Otago Studies in Prehistoric Anthropology.

Bentley, G. Carter 1986. Indigenous states of Southeast Asia. Annual Review of Anthropology 15:275-305.

Bowie, Katherine A. 1992. Unravelling the myth of the subsistence economy, textile production in nineteenth-century northern Thailand. Journal of Asian Studies 51(4):797-823.

Bray, Francesca 1986. The Rice Economies. New York: Basil Blackwell.

Branson, Bennet, and Pisit Charoenwongsa 1986. Eyewitness Accounts of the Early Mining and Smelting of Metals in Mainland South East Asia. Bangkok: Thailand Academic Publishing Co.

Brumfiel, E.M., and T.K. Earle 1987. Specialization, exchange and complex societies: an introduction. Pp. 1-9 in Specialization, Exchange and Complex Societies. E.M. Bnimfiel and T.K. Earle, eds. Cambridge: Cambridge University Press.

Christie, Jan Wisseman 1985. Theater States and Oriental Despotisms: Early Southeast Asia in the Eyes of the West. Hull: University of Hull Centre for South-East Asian Studies Occasional Paper no. 10. 1992 Trade and settlement in early Java: integrating the epigraphic and archaeological data. Pp. 181-197 in Early Metallurgy, Trade and Urban Centers in Thailand and Southeast Asia. I. Glover, P. Suchitta, and J. Villiers, eds. Bangkok: White Lotus.

Cocoran, Elizabeth 1992. The edge of chaos: complexity is a metaphor at the Santa Fe Institute. Scientific American October: 17-20.

Costin, Lynne 1991. Craft specialization: issues in defining, documenting, and explaining the organization of production. In Archaeological Method and Theory, vol. 3. M.B. Schiffer, ed. Tucson: University of Arizona Press.

Crumley, Carole L. 1979. Three locational models: an epistemological assessment for anthropology and archaeology. Pp. 141-173 in Advances in Archaeological Method and Theory, vol. 2. M.B. Schiffer, ed. Tucson: University of Arizona Press.

Crumley, Carole L. 1987. A dialectical critique of hierarchy. Pp. 155-169 in Power Relations and State Formation. T.C. Patterson and C.W. Gailey, eds. Washington, D.C.: American Anthropological Association.

Crumley, Carole L. 1995. Heterarchy and the Analysis of Complex Societies. Archeological Papers of the American Anthropological Association 7 (1): 1–5.

Douglas, Michele 1995. A Preliminary Discussion of Trauma in the Human Skeletons from Ban Chiang, Northeast Thailand. Papers from the 15th IPPA Congress, Chiangmai, Thailand. Indo-Pacific Prehistory Bulletin 14-15.

Earle, Timothy, ed. 1991a. Chiefdoms: Power, Economy and Ideology. New York: Cambridge University Press.

Earle, Timothy 1991b. The evolution of chiefdoms. Pp. 1-15 in Chiefdoms: Power, Economy, and Ideology. T. Earle, ed. New York: Cambridge University Press.

Embree, John F. 1969. Thailand, a loosely structured social system. Pp. 3-15 in Loosely Structured Social Systems. H.D. Evers, ed. New Haven: Yale University Southeast Asian Studies.

Geertz, Clifford 1963. Agricultural Involution: The Process of Ecological Change in Indonesia. Association of Asian Studies Monographs and Papers 11. Berkeley: University of California Press.

Glanzman, William D., and Stuart J. Fleming 1985. Ceramic technology at prehistoric Ban Chiang, Thailand: fabrication methods. MASCA Journal 3:114-121.

Glover, Ian C. 1991a. The Late Prehistoric period in west-central Thailand. Pp. 349-356 in Indo-Pacific Prehistory 1990, Proceedings of the 14th Congress of the Indo-Pacific Prehistory Association, Yogyakarta, Indonesia, vol. 1. Bulletin of the Indo-Pacific Prehistory Association 10.

Glover, Ian C. 1991b. The Bronze-Iron Age in western Thailand. Paper presented at the conference The High Bronze Age of Southeast Asia and South China, Hua Hin, Thailand.

Graves, Michael W. 1994. Kalinga social and material culture boundaries. Pp. 13-49 in Kalinga Ethnoarchaeology. W.A. Longacre and J.M. Skibo, eds. Washington D.C.: Smithsonian Institution Press.

Ha Van Tan 1991. From Pre-Dong Son to Dong Son: Sociocultural Changes. Paper presented at the conference The High Bronze Age of Southeast Asia and South China, Hua Hin, Thailand.

Hagesteijn, Renee R. 1986. Trading places: political leadership in Southeast Asian early states. Pp. 105-116 in Private Politics: A Multi-disciplinary Approach to Big-Man Systems. M.A. Van Bakel, R.R. Hagesteijn, and P. Van de Velde, eds. Studies in Human Society, vol. 1. Leiden: E. J. Brill.

Hall, Kenneth R. 1985. Maritime Trade and State Development in Early Southeast Asia. Honolulu: University of Hawaii Press.

Hall, Kenneth R. 1992. Economic history of early Southeast Asia. Pp. 183-275 in The Cambridge History of Southeast Asia: From Early Times toe. 1800, vol. 1. N. Tarling, ed. Cambridge: Cambridge University Press.

Hedges, R.E.M., R.A. Housley, C. Bronk Ramsey, and G.J. van KJinken 1993. Radiocarbon dates from the Oxford AMS system: archaeometry datelist 17. Archaeometry 35(2)350-326.

Higham, Charles F.W. 1984. Review of Ban Chiang: Discovery of a Lost Bronze Age, by Joyce White. Antiquity 53:64-66.

Higham, Charles F.W. 1989a. The later prehistory of mainland Southeast Asia. Journal of World Prehistory 3:235-282.

Higham, Charles F.W. 1989b. The Archaeology of Mainland Southeast Asia. Cambridge: Cambridge University Press.

Higham, Charles F.W., and Rachanie Bannanurag 1990. The Excavation of Khok Phanom Di, a Prehistoric Site in Central Thailand: The Excavation, Chronology and Human Burials, vol. 1. Reports of the Research Committee of the Society of Antiquaries of London 47. London: Society of Antiquaries.

Higham, Charles F.W., and Rachanie Bannanurag 1992. Prehistoric ritual and exchange along a tropical coast in Thailand. Research & Exploration 6(2): 180-195.

Higham, Charles F.W., and Amphan Kijngam 1979. Ban Chiang and northeast Thailand: the palaeoenvironment and economy. Journal of Archaeological Science 6: 211-233.

Higham, Charles F.W., and Amphan Kijngam 1982. Irregular earthworks in northeast Thailand: new insight. Antiquity 56:102-110.

Higham, Charles F.W., and Amphan Kijngam 1984. Prehistoric Investigations in Northeast Thailand. Oxford: BAR International Series 231 (i-iii).

Higham C. and A. Kijngam, eds. 1988. Prehistoric Ceramics of Northeastern Thailand, with Special Reference to Ban Na Di, part xiii. Oxford: BAR International Series 461. Oxford: BAR International Series 231.
Higham, Charles F.W.. R. Bannanurag. M. Graeme, and N. Tayles 1992. Human biology, environment, and ritual at Khok Phanom Di. World Archaeology 24:35-54.

Ho Chui-mei 1992. An analysis of settlement patterns in the Lopburi area. Pp. 39-45 in Early Metallurgy. Trade and Urban Centres in Thailand and Southeast Asia. I. Glover, P. Suchitta, and J. Villiers, eds. Bangkok: White Lotus.

Husken, Frans, and Jeremy Kemp. eds. 1991. Cognation and Social Organization in Southeast Asia. Verhandelingen Van Het Koninklijk Instituut Voor Taal Land, en Volkenkunde 145. Leiden: KITLV Press.

Jacobs, Julian; Alan MacFarlane; Sarah Harrison, and Anita Herle 1990. The Nagas: Hill Peoples of Northeast India. Society, Culture and the Colonial Encounter. London: Thames and Hudson.122 Joyce C. White

Jacques, Claude 1979. Funan, Zhenla: the reality concealed by these Chinese views of Indochina. Pp. 371-377 in Early South East Asia: Essays in Archaeology, History, and Historical Geography. R.B. Smith and W. Watson, eds. New York: Oxford University Press.

Johnson, Gregory A. 1982. Organizational structure and scalar stress. Pp. 389-421 in Theory and Explanation in Archaeology. C. Renfrew, ed. New York: Academic Press.

Kauffman, Stuart A. 1993. The Origins of Order: Self-organization and Selection in Evolution. New York: Oxford University Press.

Kemp, Jeremy, and Frans Husken 1991. Cognatic kinship in Southeast Asia. Pp. 1-11 in Cognation and Social Organization in Southeast Asia. F. Husken and J. Kemp, eds. Verhandelingen Van Het Koninklijk Instituut VoorTaal, Land, en Volkenkunde 145. Leiden: KITLV Press.

Kijngam, Amphan 1979. The Faunal Spectrum of Ban Chiang and Its Implications for Thai Culture History. M.A. thesis, Department of Anthropology, University of Otago.

King, Victor T. 1991. Cognation and rank in Borneo. Pp. 15-31 in Cognation and Social Organization on Southeast Asia. F. Husken and J. Kemp, eds. Verhandelingen Van Het Koninklijk Instituut Voor Taal-. Land-, en Volkenkunde 145. Leiden: KITLV Press.

Kirsch, AT . 1973. Feasting and Social Oscillation: Religion and Society in Upland Southeast Asia. Ithaca: Cornell University.

Kobkua Suwanna that-Dian 1993. Thrones, claimants, ruler and rules: problems of succession in the Malay sultanates. Journal of the Malasian Branch of the Royal Asiatic Society 66(2): 1-27.

Kristiansen, Kristian 1991. Chiefdoms, states, and systems of social evolution. Pp. 16-43 in Chiefdoms: Power, Economy, and Ideology. T. Earle, ed. New York: Cambridge University Press.

Kunstadter, Peter, ed. 1967. Southeast Asian Tribes, Minorities and Nations, vols. 1 and 2. Princeton: Princeton University Press.

Leach, E.R. 1954. Political Systems of Highland Burma. Boston: Beacon Press.

Lehman, F.K. 1967. Ethnic categories in Burma and the theory of social systems. Pp. 93-124 in Southeast Asian Tribes, Minorities and Nations, vol. 1. P. Kunstadter, ed. Princeton: Princeton University Press.

Loofs-Wissowa, H.H.E. ed. 1984. Rank and wealth at Non Nok Tha: the mortuary evidence. Pp. 87-122 in Southeast Asian Archaeology at the XV Pacific Science Congress: The Origins of Agriculture, Metallurgy, and the State in Mainland Southeast Asia. Asian and Pacific Archaeology Series 9. Honolulu: Social Science Research Institute, University of Hawaii.

McCulloch, Warren S. 1945. A heterarchy of values determined by the topology of nervous nets. Bulletin of Mathematical Biophysics 7:89-93.

McGovern, Patrick E. , William W. Vernon, and Joyce Carol White 1985. Ceramic technology at prehistoric Ban Chiang, Thailand: physiochemical analyses. MASCA Journal 3(4): 104-113.

McKinnon, Susan 1991. From a Shattered Sun: Hierarchy, Gender and Alliance in the Tanimbar Islands. Madison: University of Wisconsin Press.

McNeill, Judith R., and David J. Welch 1991. Regional and interregional interaction on the Khorat plateau. Pp. 327-340 in Indo-Pacific Prehistory 1990, Proceedings of the 14th Congress of the Indo-Pacific Prehistory Association, Yogyakarta, Indonesia, vol. 1. Bulletin of the Indo-Pacific Prehistory Association 10.

Moore, Elizabeth H. 1988. Moated Sites in Early North East Thailand. Oxford: BAR International Series 400. 1990 Moated settlement in the Mun Basin, northeast Thailand. Pp. 201-212 in Southeast Asian Archaeology 1986: Proceedings of the First Conference of the Association of Southeast Asian Archaeologists in Western Europe. I.C. Glover and E. Glover, eds. Oxford: BAR International Series 561.

Morrison, Kathleen D. 1994. States of theory and states of Asia: regional perspectives on states in Asia. Asian Perspectives 33(2): 183-196.

Muhly, James D. 1988. The beginnings of metallurgy in the Old World. Pp. 2-20 in The Beginning of the Use of Metals and Alloys. R. Maddin, ed. Cambridge: M.I.T. Press.

Natapintu, Surapol 1992. Current Archeological Research in Central Thailand with Special Reference to the Site of Phu Noi, Lopburi Province. Paper presented at the 4th International Congress of the European Association of South East Asian Archaeologists, Rome.

Osborne, Milton 1975. River Road to China: The Mekong River Expedition, 1866-73. London: George Allen & Unwin.

Peebles, Christopher S., and Susan M. Kus 1977. Some archaeological correlates of ranked societies. American Antiquity 42:421-448.

Pigott, Vincent C , and Surapol Natapintu 1988. Investigating the origins of metal use in prehistoric Thailand. In the Proceedings of the Conference on Ancient Chinese and Southeast Asian Bronze Age Cultures, Kioloa, New South Wales. N. Barnard, ed. Canberra: Australian National University.

Pigott, Vincent C , Andrew D. Weiss, and U. Theetiparivatra 1995. The archaeology of copper production: excavations in the Khao Wong Prachan Valley, central Thailand. In the Proceedings of the Fifth Conference of the European Association of Southeast Asian Archaeologists, Rome, Italy.

Scott, George P.1991. Introduction: self-organization science and the interdisciplinary tower of Babel syndrome. Pp. 3-20 in Time, Rhythms, and Chaos in the New Dialogue with Nature. G.P. Scott, ed. Ames: Iowa State University Press.

Sedov, Leonid A. 1978. Angkor: society and state. Pp. 111-130 in The Early State. H.J.M. Claessen and P. Skalnik, eds. New York: Mouton.

Serensen, Per 1967. Archaeological Excavations in Thailand: The Thai-Danish Prehistoric Expedition 1960-62, vol. 2, part 1. Copenhagen: Munksgaard.

Stargardt, Janice 1990. The Ancient Pyu of Burma: Early Pyu Cities in a Man-made Landscape, vol. 1. Cambridge: Publications on Ancient Civilization in South East Asia.

Stark, Miriam T. 1992. From Sibling to Suki: social and spatial relations in Kalinga pottery exchange. Journal of Anthropological Archaeology 2(10:137-151.

Suchitta, Pornchai 1983. The History and Development of Iron Smelting Technology in Thailand. Ph.D. dissertation, Department of Anthropology, Brown University.

Tainter. Joseph A. 1978. Mortuary Practices and the Study of Prehistoric Social Systems. In Advances in Archaeological Method and Theory, Volume I, edited by Michael B. Schiffer, pp. 105-141. Academic Press, New York.

Taylor, Keith W. 1992. The early kingdoms. Pp. 137-182 in The Cambridge History of Southeast Asia. N. Tarling, ed. Cambridge: Cambridge University Press.

Vallibhotama, Srisakra 1991. Bronze-Iron Age Foundation for the Origin of the State of Chenla. Paper presented at the Conference on the High Bronze Age of Southeast Asia and South China, Hua Hin, Thailand.

Van Liere, W.J. 1980. Traditional water management in the Lower Mekong Basin. World Archaeology 11(3):265-280.

Vincent, Brian 1984. The petrographic analysis of prehistoric pottery from Ban Na Di and related sites. Pp. 644-697 in Prehistoric Investigations in Northeast Thailand, part 3.

Welch, David J., and Judith R. McNeill 1991. Settlement, agriculture and population changes in the Phimai region, Thailand. Pp. 210-228 in Indo-Paciftc Prehistory 1990: Proceedings of the 14th Congress of the Indo-Pacific Prehistory Association, Yogyakarta, Indonesia, vol. 2. Bulletin of the Indo-Pacific Prehistory Association 11.

Wheatley, Paul 1979. Urban genesis in mainland South East Asia. Pp. 288-303 in Early South East Asia: Essays in Archaeology, History and Historical Geography. R.B. Smith and W. Watson, eds. New York: Oxford University Press. 1983 Nagara and Commandery: Origins of the Southeast Asian Urban Traditions. Chicago: University of Chicago, Department of Geography, Research Paper 207-208.

White, Joyce Carol 1982. Ban Chiang: Discovery of a Lost Bronze Age. Philadelphia: The University Museum, University of Pennsylvania and the Smithsonian Institution Traveling Exhibition Service.

White, Joyce Carol 1986. A Revision of the Chronology of Ban Chiang and Its Implications for the Prehistory of Northeast Thailand. Ph.D. dissertation. University of Pennsylvania, Department of Anthropology. Ann Arbor: University Microfilms International.

White, Joyce Carol 1988. Early east Asian metallurgy: the southern tradition. Pp. 175-181 in The Beginning of the Use of Metals and Alloys. Robert Maddin, ed. Cambridge: MIT Press.

White, Joyce Carol 1990. Rice Cultivation and Social Development in Thailand. Paper presented at the Annual Meeting, American Anthropological Association, New Orleans.

White, Joyce Carol 1995. Modeling the development of early rice agriculture: ethnoecological perspectives from northeast Thailand. Asian Perspectives 34(l):37-68.

White, Joyce Carol, and Vincent C. Pigott 1995. From community craft to regional specialization: intensification of copper production in pre-state Thailand. In Craft Specialization and Social Evolution. B. Wailes, ed. Philadelphia: University of Pennsylvania Museum Monographs.

White, Joyce Carol, William Vernon; Stuart Fleming, William Glanzman, Ron Hancock, and Andrew Pelcin 1991. Preliminary cultural implications from initial studies of the ceramic technology at Ban Chiang. Pp. 188-203 in Indo-Pacific Prehistory 1990. Bulletin of the Indo-Pacific Prehistory Association 11.

Wicks, Robert S. 1992. Money, Markets and Trade in Early Southeast Asia: The Development of Indigenous Monetary Systems to AD 1400. Ithaca: Cornell University Southeast Asia Program.

Winichakul, Thongchai 1994. Siam Mapped: A History of the Geo-body of a Nation. Honolulu: University of Hawaii Press.

Winzeler, Robert L, 1976. Ecology, culture, social organization, and state formation in Southeast Asia. Current Anthropology 17(4): 623-640.

Wolters, O.W. 1982. History, Culture, and Region in Southeast Asian Perspectives. Singapore: Institute of Southeast Asian Studies.