Khảo cổ học là Hành động chính trị

Khảo cổ học là Hành động chính trị

Randall H. McGuire

Người dịch: Hà Hữu Nga

Lời nói đầu

“Khảo cổ học đứng ở đâu trong mối quan hệ với tất cả những vấn đề này? Đâu là những giá trị của nó? Mục đích của nó là gì? Bộ môn này nên phát triển theo hướng nào? Liệu khảo cổ học có liên quan hoặc không liên quan đến thế giới? Làm khảo cổ học có giống như thành đang cháy mà vẫn ngồi xướng ca [Thành La Mã cháy mà hoàng đế Nero vẫn mải chơi đàn hạc]? Tóm lại, tại sao lại có khảo cổ học?” [Christopher Tilley 1989]. 

Christopher Tilley (1989: 105) đã thách thức các nhà khảo cổ để đặt câu hỏi, tại sao khảo cổ học? Ông trả lời bằng cách cho rằng khảo cổ học là một hình thức hoạt động chính trị xã hội trong hiện tại. Tilley chấp nhận rằng khảo cổ học không thể cải biến chủ nghĩa tư bản, xóa bỏ chiến tranh, hoặc giảm thiểu bất bình đẳng toàn cầu. Tuy nhiên, ông lập luận, vì khảo cổ học là một phần của văn hóa hiện đại, nên những biến đổi trong khảo cổ học có thể thấm nhập để tác động ảnh hưởng đến các khía cạnh khác nhau của văn hóa. Do đó, ông cho rằng khảo cổ học có thể là một nguồn, và là một phương tiện để phê phán hệ tư tưởng tư bản chủ nghĩa. Bước vào ngưỡng cửa  thế kỷ XXI, nhiều nhà khảo cổ học đã rời cây hạc cầm của mình và chấp nhận thách thức của Tilley để đối đầu với hiện trạng chính trị xã hội của khảo cổ học.

Suy tư của tôi về các vấn đề chính trị bắt đầu với cuốn sách Khảo cổ học Marxist (McGuire 1992b, 2002b). Trong công trình đó, tôi vạch ra một cách tiếp cận Marxist dứt khoát đối với thực tiễn khảo cổ học để tìm hiểu thế giới, phê phán thế giới, và để hành động trong thế giới này. Kể từ khi xuất bản cuốn sách đó, tôi đã làm việc để hiện thực hóa nhận thức đó. “Khảo cổ học là Hành động chính trị” đưa ra một cuộc thảo luận kiên trì về những nỗ lực của tôi nhằm thực hiện điều đó với ba dự án khảo cổ học. Trước hết là phân tích khảo cổ học với tư cách là một nỗ lực dựa trên cơ sở giai cấp mà tôi đã thực hiện cùng Mark Walker. Thứ hai, là một khảo sát về truyền thống của người Trincheras trong Dự án tại Sonora, Mexico để đánh giá về thứ “chủ nghĩa thực dân đúp” mà các nhà khảo cổ học Mỹ phải đương đầu khi làm việc trên đường biên giới quốc tế. Cuối cùng, tôi tổng hợp dự án cuộc chiến thực địa Than Colorado, tập trung vào xây dựng một khảo cổ học giai cấp công nhân và hợp tác của cộng đồng. Cuốn sách thảo luận về những nan đề của việc thực hành và đánh giá một cách triệt để các kết quả của thói quen đó trong từng trường hợp.

Trong tác phẩm này, tôi suy ngẫm về cách thức mà khảo cổ học cung cấp thông tin về phương diện lý thuyết và có nền tảng về phương diện chính trị có thể phân biệt được về cuộc sống của các cộng đồng người và có thể đóng góp cho một thế giới nhân đạo hơn. Cuốn sách bắt đầu với tiền đề cho rằng khảo cổ học luôn luôn mang tính chính trị. Tôi cho rằng các học giả không nên cố phủ nhận thực tế này hoặc che khuất nó bằng một tấm màn khách quan tính giả tạo. Dựa trên lịch sử của lý thuyết khảo cổ học và lý thuyết biện chứng Marxist, tôi cho rằng các nhà khảo cổ có thể khai thác các phương diện chính trị học xã hội của ngành này cho các mục tiêu giải phóng trong bối cảnh của một thứ “chủ nghĩa tư bản nhanh” hiện đại. Chìa khóa để làm điều này nằm trong việc hành nghề khảo cổ học.

Các nhà khảo cổ có thể sử dụng kỹ năng nghề nghiệp của họ để đánh giá sự diễn giải về thế giới thực, để xây dựng lịch sử có ý nghĩa cho các cộng đồng, phấn đấu cho sự hợp tác thực sự với các cộng đồng và thách thức cả những di sản của chủ nghĩa thực dân lẫn các cuộc đấu tranh giai cấp tràn ngập trong thế giới hiện đại. Các nhà khảo cổ có thể trở thành những người hợp tác nhiều hơn trong công việc của họ nhưng điều này không có nghĩa là chúng ta phải từ bỏ thẩm quyền của chúng ta với tư cách là những người thợ thủ công tinh xảo. Việc bảy tỏ sự thật với cường quyền đòi hỏi chúng ta phải giữ vững thẩm quyền nghề nghiệp của mình. Tuy nhiên, để hợp tác một cách hiệu quả, chúng ta cần phải tham gia đối thoại với các cộng đồng mà chúng ta làm việc cùng họ và nhường quyền kiểm soát đáng kể đối với chương trình nghiên cứu của chúng ta.  

Khi các nhà khảo cổ đặt cây hạc cầm xuống để tham gia vào các thực hành chính trị xã hội của chúng tôi cũng chính là khi họ đã ra nhập một lĩnh vực năng động, phức tạp và rắc rối. Công trình “Khảo cổ học là Hành động chính trị” là suy tư về những nỗ lực của tôi để định hướng cho phép thăm dò lĩnh vực này. Các suy tư của tôi không giống như một cuốn sách dạy nấu ăn, hoặc sách hướng dẫn từng bước đi để tham gia vào lĩnh vực chính trị xã hội của khảo cổ học. Thay vào đó, tôi đã viết một tập san về chuyến đi của tôi để trợ giúp những người khác trong cam kết của họ. Tập san của tôi phải đối mặt với nhiều vấn đề cốt lõi mà tất cả các nhà khảo cổ đều gặp phải bao gồm cả các cuộc tranh luận chủ quan/khách quan, các vấn đề di sản, cách thức làm việc với cộng đồng, và các vấn đề chính trị, kinh tế và văn hóa trong thực tiễn hàng ngày của khảo cổ học tại Hoa Kỳ và nước ngoài. Tôi hy vọng rằng các suy tư của tôi sẽ hữu dụng cho tất cả các nhà khảo cổ học, nhưng cuốn sách này chủ yếu dành cho những nhà khảo cổ học không còn muốn ôm cây hạc cầm trong khi “chủ nghĩa tư bản nhanh” đang bốc cháy đùng đùng.

Cuộc hành trình đưa tôi tới đích “Khảo cổ học là Hành động chính trị” mất tới một thập kỷ rưỡi. Tôi đã nhận được nhiều hướng dẫn, có được nhiều bạn bè (với tư cách) người trợ giúp, và cố vấn trên suốt chặng đường. Trong đó một số người hỗ trợ tôi xây dựng ý tưởng và các nhận thức của tôi. Những người khác đã vượt khỏi vai trò kích thích tố trí tuệ để thực sự giúp tôi trong việc soạn thảo văn bản, nhận xét, chỉnh sửa và xuất bản cuốn sách này. Đại học Binghamton đã giành cho tôi một môi trường kích thích trí tuệ và nâng đỡ cho mọi nỗ lực của tôi. Những mối tương giao với tất cả các đồng nghiệp nhân học của tôi đã tác động tích cực đến suy nghĩ của tôi, và những cuộc trao đổi của tôi với Charles Cobb, Susan Pollock, Reinhard Bernbeck, Carmen Ferradis, Douglas Holmes, Dawnie Steadman, Deborah Elliston, và Thomas Wilson đã đưa lại những gợi ý thật đáng giá. Trong bối cảnh đó, rất ít giảng viên Đại học Binghamton còn ngồi chơi hạc cầm.

Không những thế, tôi còn được hưởng lợi từ các cuộc thảo luận với các học giả từ nhiều bộ môn bao gồm Richard Lee, Immanuel Wallerstein, Kathryn Sklar, Thomas Dublin, Don Quataert, Jean Quataert, Herbert Bix, Dale Tomlich, và William Martin. Các sinh viên của tôi tại Đại học Binghamton chính là một nguồn cảm hứng và phê bình. Tôi đã cố gắng xuất trình hầu hết các ý tưởng của mình và nhiều nội dung văn bản này được trình bày trong lớp học, trên hội trường, và cả bên cạnh những cốc bia. Tôi đặc biệt muốn cảm ơn Paul Reckner, Mark Walker, Michael Jacobson, Sarah Chicone, Felix Acuto, John McGregor, Amy Groleau, Robbie Mann, Genesis Snyder, Stacy Tchorzynski, Bridget Zavala, Rodrigo Navarrete, Claire Horn, Alex Button, Marie Hopwood và John Roby. Một trong những điều tuyệt vời của các sinh viên ấy chính là họ là những người giỏi nhất, nhưng thực sự chưa bao giờ bỏ rơi bạn. Hai trong số các nghiên cứu sinh tiến sĩ đầu tiên của tôi, Lou Ann Wurst và Maria O'Donovan, đã trở thành đồng nghiệp của tôi và là  nguồn hỗ trợ, phê bình, tương tác, và đưa lại cái nhìn sâu sắc. Cảm ơn các bạn, Lou Ann và Maria!

Các mối tương giao của tôi với đồng nghiệp nói tiếng Tây Ban Nha ở châu Mỹ Latinh và Tây Ban Nha thật sự quan trọng và giúp hình thành sự suy tư của tôi liên quan đến lĩnh vực này. Tôi đã hai lần giảng dạy tại đại học Universitat Autònoma de Barcelona ở Tây Ban Nha. Tôi học được rất nhiều từ tất cả các giảng viên và sinh viên ở đó, nhưng đặc biệt nhất là Jordi Estévez, Assumpció Vila, Vicente ru, María Encarna Sanahuja, Roberto Risch, Rafael Mico, Ermengol Gassiot, Beatriz Palomar, và Juan A. Barcelo. Tôi cũng đã học hỏi được rất nhiều từ lời khuyên của các học giả uyên thâm về Khảo cổ học xã hội là: Mario Sanjoa, Iraida Vargas-Arenas, Julio núi, và Lucho Lumbreras. Các cuộc nghiên cứu thực địa của tôi tại Sonora, Mexico, luôn luôn nhận được sự hợp tác của Centro de Sonora INAH tại Hermosillo và của Escuela Nacional de Antropología y Historia ở Mexico City. Tôi xin cám ơn Bate Felipe, Manuel Gandara, Ana María Alverez, Jupiter Martínez, Adrián López, và César Villalobos. Đặc biệt tôi phải cảm ơn Elisa Villalpando. Chúng tôi đã làm việc cùng nhau trong hai mươi lăm năm, và hơn bất cứ ai, chính cô đã giúp tôi có được tầm nhìn xuyên qua tấm da che mắt ngựa gringo - một kẻ ngoại quốc như tôi. 

Trong thập kỷ qua, tôi đã được hưởng niềm vui trở thành một thành viên của dự án nghiên cứu khảo cổ học Tập thể Ludlow của Cuộc chiến Bãi than Colorado 1913-1914. Dean Saitta, Phil Duke, và tôi đã cùng bắt đầu dự án này. Rồi cái tập thể ấy trưởng thành lên, bao gồm cả Mark Walker, Margaret Wood, Karin Larkin, Bonnie J. Clark, Amie Gray, Paul Reckner, Michael Jacobson, Sarah Chicone, Summer Moore, Clare Horn, Donna Bryant, và Jason Lapham. Chúng tôi đã thực hiện dự án với sự hợp tác của Liên đoàn Công nhân mỏ Hoa Kỳ. Tôi đã học được nhiều từ những người công nhân ở miền nam Colorado, đặc biệt là Michael, Yolando Romero và Carol Blatnick-Barros. Tôi đã rất may mắn có được mối quan hệ nghề nghiệp và tình bạn với một nhóm các nhà khảo cổ học tự gọi mình là “Đàn gà Một chuồng”. Nhóm này còn gồm cả các nhà khảo cổ học là người Mỹ bản địa và những người hỗ trợ. Tôi xin cám ơn Dorothy Lippert, Joe Watkins, Claire Smith, Sonya Atalay, George Nicolas, Julie Howell, Martin Wobst, Desiree Martinez, Deborah Nichols, TJ Ferguson, và Larry Zimmerman.

Nhiều đồng nghiệp của tôi đã cho tôi những lời khuyên thấu đáo về các bài viết trước đây và các chương của cuốn sách này. Danh sách bao gồm Mark Leone, Thomas Patterson, Julian Thomas, Adam Menzies, Ian Hodder, Becky Yamin, Theresa Kintz, Brian West, Steve Silliman, Margaret Conkey, Bruce Trigger, Robert Fitts, và Robert Paynter. Cuối cùng, tuy không phải luôn nghe theo lời khuyên của họ, nhưng đối với tôi, cuốn sách này sẽ hoàn thiện hơn nhờ những ý kiến của họ. Việc viết lách và xuất bản một cuốn sách đòi hỏi phải làm việc rất nhiều, cũng như rất nhiều sự giúp đỡ. Robin Barron và Heidi Kenyon thuộc khoa Nhân học tại Đại học Binghamton đã hỗ trợ tôi bằng quá nhiều cách mà không dễ liệt kê hết được. Ann Hull soạn giúp ba tấm bản đồ cho cuốn sách. Tôi cũng phải cảm ơn bộ phận ảnh của Thư viện công Denver đã cho phép công bố ba trong bức hình ở chương 5.

Thật hân hạnh được làm việc với Nhà xuất bản Đại học California. Biên tập viên của tôi, Blake Edgar, nắm tay dẫn tôi đi trong suốt quá trình biên tập cuốn sách. Người biên tập bản thảo Robin Whitaker đã giúp tôi để cải thiện kỹ năng văn xuôi cũng như tính trong sang trong các lập luận của tôi. Tôi đặc biệt cảm ơn Nhà xuất bản Đại học California vì đã tôn trọng ước muốn của tôi là việc xuất bản và in ấn cuốn sách này không được thuê ở Ấn Độ hoặc Hồng Kông. Book Matters Berkeley, California, sắp chữ cho cuốn sách, còn Maple-Vail Book Manufacturing Group thuộc Binghamton, New York, chịu trách nhiệm in ấn và đóng sách. Xin cảm ơn các anh chị em công đoàn Graphics Communications International Union Local 898M of Binghamton, New York, vì kỹ năng nghề nghiệp tuyệt vời của họ đã được dung để in ấn và xuất bản cuốn Khảo cổ học là Hành động Chính trị. Tất cả những ai tham gia vào quá trình viêt, biên tập và xuất bản cuốn sách này dù chỉ nhận được mức tiền công tối thiểu, nhưng được lao động tại nơi làm việc an toàn, giờ giấc hợp lý, và lao động của họ phải được tôn trọng.

Hầu hết cuốn sách này tôi đã viết trong khi người trợ lý nghiên cứu tại Amerind Foundation Dragoon, Arizona là John Ware đã làm cho Amerind Foundation trở thành một ốc đảo trí tuệ trong sa mạc. Tôi chưa bao giờ được bình an, trừ khi tôi đang ở trong sa mạc, và tôi đã phát hiện ra Amerind Foundation là một thiên đường nơi tôi có thể suy nghĩ, sáng tạo, và phát triển. Trên hết, tôi phải cảm ơn Ruth Van Dyke. Ruth đã cùng tôi trên mỗi bước đường, từ các trang dự kiến ​​đầu tiên của tôi qua những thử thách bình duyệt cho đến những trang cuối cùng của các bản in thử. Cô là nhà phê bình của tôi, biên tập viên của tôi, và đồng nghiệp của tôi. Tư duy của tôi trở nên rõ ràng hơn, ngữ pháp của tôi chuẩn mực hơn, dấu chấm câu của tôi đúng chỗ hơn, ý tưởng của tôi sắc nét hơn, thủ nghệ của tôi có uy lực hơn, tất cả là nhờ ở cô ấy.

___________________________________

Nguồn: Randall H. McGuire 2008. Archaeology as Political Action. University of California Press, Berkeley - Los Angeles - London.

Tác giả: Giáo sư Randall McGuire là một nhà khảo cổ học lớn, chủ yếu quan tâm đến sự phát triển của các mối quan hệ quyền lực trong quá khứ. Ông đã thực hiện hầu hết các công việc điền dã ở miền Tây Nam Mỹ và hiện đang tiến hành một dự án thực địa dài hạn ở phía tây bắc Mexico. Ông cũng đã nghiên cứu về khảo cổ học lịch sử và nghiên cứu lịch sử truyền miệng ở vùng đông bắc Hoa Kỳ. Năm 2010, ông hoàn thành một dự án điều tra cuộc đình công của ngành than năm 1913-1914 ở miền nam Colorado. Ông bắt đầu nghiên cứu về khảo cổ học đương đại vùng biên giới Mỹ - Mexico thuộc vùng Nogales, Arizona. Ngoài khảo cổ học lịch sử, và dân tộc học, ông còn quan tâm đến các phương pháp định lượng, lý thuyết xã hội, quản lý tài nguyên văn hóa và định niên đại bằng cổ từ học.

Tài liệu dẫn

McGuire, Randall H.

1984 Demystifying Contract Archaeology. Paper presented at the annual meeting of the American Anthropological Association, Denver, Colo.

1988 Dialogues with the Dead, Ideology and the Cemetery. In The Recovery of Meaning, Historical Archaeology in the Eastern United States,edited by M. P. Leone and P. B. Potter Jr., 435–480. Smithsonian Institution Press, Washington, D.C.

1992a Archaeology and the First Americans. American Anthropologist 94(4):816–836.

1992b A Marxist Archaeology.Academic Press, Orlando, Fla.

1997 Crossing the Border. In Prehistory of the Borderlands, edited by J. Carpenter and G. Sanchez, pp. 130–137. Arizona State Museum Archaeological Series 186, Tucson.

2002a The Meaning and Limits of the Southwest/Northwest. In Boundaries and Territories: Prehistory of the U.S. Southwest and Northern Mexico, edited by M. E. Villalpando, pp. 173–183. Arizona State University Anthropological Research Papers 54. Arizona State University, Tempe.

2002b Prologue to the Percheron Press edition. In A Marxist Archaeology. Percheron Press, Clinton Corners, N.Y.

2002c Stories of Power, Powerful Tales: A Commentary on Ancient Pueblo Violence. In The Dynamics of Power, edited by Maria O’Donovan, pp. 126–150. Center for Archaeological Investigations, Occasional Paper 30. Southern Illinois University, Carbondale.

McGuire, Randall H., and Rodrigo Navarrete 1999 Entre motocicletas y fusiles: Las arqueologías radicales anglo-sajona y latinoamericana. Boletín de Antropología Americana34:89–110.

2004 Between Motorcycles and Rifles: Anglo-American and Latin American Radical Archaeologies. In Global Archaeological Theory,edited by P. Funari, A. Zarankin, and E. Stoval, pp. 309–336. Routledge, London.

McGuire, Randall H., Maria O’Donovan, and LouAnn Wurst 2005. Praxis in Archaeology: The Last Eighty Years. Rethinking Marxism 17(3):355–372.

Tilley, Christopher 1989. Archaeology as Socio-political Action in the Present. In Critical Traditions in Contemporary Archaeology: Essays in the Philosophy, History and Socio-politics of Archaeology, edited by V. Pinsky and A. Wylie, pp. 104–116. Cambridge University Press, Cambridge.