Alexander Ferrari Di Pippo
Người dịch: Hà Hữu Nga
II
Vì vậy chúng ta cần thêm nỗ lực để chỉ ra tại sao mà trong giai đoạn Marburg của Heidegger, ποίησις thi phápđã không được coi như là có một vị thế cho sự khải lộ gốc về chân lý. Tôi cũng đã gợi ra khả tính cố hữu của một quan niệm chân thực về ποίησις thi phápvà đã thúc đẩy một cách giải thích hợp lý liên quan đến vấn đề là tại sao Heidegger lại bị ngăn trở để không thấy được thị kiến này. Trong phần này tôi muốn minh định cơ sở của diễn giải Heidegger về ποίησις thi phápxuất hiện trong những năm 1930s. Trong ghi chú ở phần giới thiệu, tôi đã khẳng định rằng tầm diễn giải này đã được mở ra thông qua việc quay trở lại của Heidegger, hoặc tái trở lại với nhóm Tiền Socratic.Trước hết tôi đề xuất giả thuyết trước khi tháo gỡ những chi tiết phức tạp mà tôi sẽ cố thể hiện, và tiếp sức cho nó. Khẳng định đầu tiên của tôi là phát hiện của Heidegger về nghĩa gốc sâu hơn của ποίησις thi phápđược dựng đặt dựa vào nền tảng phát hiện về một nghĩa gốc của φύσις tự nhiên, mà ông đã vạch ngược trở lại với nhóm Tiền Socratic. Heidegger phát hiện ra rằng đối với nhóm Tiền Socratic, thì φύσις tự nhiên, là một thuật ngữ có thể thay thế cho Hữu thể. Cái φύσις tự nhiên là tên gọi xác định rõ nghĩa của Hữu thể theo nghĩa thông thường, và không chỉ là một phương thức đặc biệt của Hữu thể, hoặc một bộ phận của cái toàn thể như là đối với Plato và Aristotle. Quan niệm Tiền Socratic này về φύσις tự nhiên vẫn chứa đựng một chiều góc vắng mặt nội tại, vì vậy mà nó không thể được quy giản vào sự hiện diện thuần tuý. Quan niệm này trái ngược với quan niệm về φύσις tự nhiên mà Heidegger đã quy vào hữu thể luận Hy Lạp nói chung, là thứ có vị trí nổi bật trong giai đoạn Marburg của ông, bao gồm cả các triết gia tiền Socratic. Trong Các vấn đề Cơ bản về Hiện tượng luận, và trong bối cảnh thảo luận mà chúng ta đã xem xét, Heidegger rõ ràng đã đánh đồng φύσις tự nhiênvới một thực tính không thể biến đổi. “Cái yếu tố φύσις tự nhiênquyết định ấy cũng chỉ hướng theo cùng một hướng diễn giải về cái …Sự vật chân thực khởi hiện của φύσις tự nhiên, thực tính của sự vật. Mọi thứ có trước cái được hiện thực hoá thì vẫn tự do đối với cái không hoàn hảo, tính một phía, và tác động gây cảm giác cho trước nhất thiết cùng với toàn bộ quá trình hiện thực hoá. Cái đi trước toàn bộ quá trình hiện thực hoá, cái thị kiến cung cấp tiêu chuẩn thì vẫn không tuỳ thuộc vào sự thay đổi giống như cái hiện thực, vào sự đang-trở-thành-hiện-hữu và đang-chết-đi” [BPP,107]. Hơn nữa Heidegger kiên trì quan điểm cho rằng quan niệm này về φύσις tự nhiên được định hướng đến tầm nhận thức về sản nghệ.
“Φυέιν [có từ căn φυω = sản sinh ra, gây ra] có nghĩa là để cho trưởng thành, sinh đẻ, sinh ra, sản xuất ra, chủ yếu là sản sinh ra chính bản thân nó. Cái làm cho các sản phẩm, hoặc sản phẩm được sản nghệ trở nên khả thể chính là thị kiến về cái mà sản phẩm được giả định trở thành, và là nó” [ibid]. Bây giờ khẳng định thứ hai của tôi là vì φύσις tự nhiênđược quyết định tối hậu bằng việc sản sinh ra theo tư duy giai đoạn sớm của Heidegger, và sau đó Heidegger vẫn coi đó là một nghĩa gốc sâu hơn của φύσις tự nhiênmà ông đã phát hiện ở nhóm Tiền Socratic thì không có thể so sánh được với giải thích này, nên Heidegger đã hướng đến suy nghĩ lại về nghĩa của sản nghệ hoặc ποίησις thi pháp. Nó buộc ông phải xem xét lại, đó là, cuộc tranh cãi cổ đại giữa các thi sĩ và các triết gia nổi tiếng được Plato ghi chú trong Nền cộng hoà. Câu hỏi liên quan đến sự phát sinh tái diễn giải của Heidegger về ποίησις thi phápphải được trả lời bằng cách ổn định tầm nhìn của chúng ta, sau đó bắt tay vào một câu hỏi sâu hơn: Cái gì kích thích Heidegger quay trở về với nhóm Tiền Socratic và với phát hiện về một quan niệm gốc gác hơn về φύσις tự nhiên? Các chi tiết dẫn đến cả hai câu hỏi này đều khó tái cấu trúc một cách tuyến tính nghiêm nhặt vì con đường đã được vạch ra bằng một ngã rẽ của những nguồn cội tác động qua lại khác nhau. Thực sự thì đầu những năm 1930s đã kiến tạo nên một trong những giai đoạn rắc rối và triết trung nhất trong sự hình thành tri thức của Heidegger. Hầu hết đều đồng ý rằng việc Heidegger đồng thời đọc thêm Hölderlin và Nietzsche, là những nhân vật mà ông đã trình bày trong một loạt bài giảng từ 1934-1936, cũng như cuộc đối khẩu của ông với Hegel và cuộc chộ mặt của ông với Jünger, tất cả đều là những nhân tố đóng góp quan trọng.17 Nietzsche lẽ ra nên được lựa chọn một cách đặc biệt. Trong Nhập môn Siêu hình học [1935], Nietzsche đã hiện diện trong chương đầu tiên và ở chương 4 chúng tôi phát hiện ra một phê phán dứt khoát đối với diễn giải của Nietzsche về cái truyền thống và, theo Heidegger, sự phân cực sai lầm của Parmenides và Heraclitus. [IM,126] Trong thực tế, trong một bài giảng sớm hơn vào năm 1931 về Aristotle, Heidegger đã dẫn một đoạn trong tiểu luận của Nietzsche Triết học trong thời đại bi kịch của người Hy Lạp.18 Điều này có ý nghĩa đặc biệt vì trong tiểu luận này Heidegger đã không chỉ quy về cái mà Nietzsche đã đề cao các triết gia Tiền Socratic mà ông còn rút ra được một khác biệt rõ rệt giữa họ và với truyền thống bắt đầu với Plato và Aristotle. Nietzsche đã coi giai đoạn chuyển tiếp này là một quá trình đi xuống, là một quan điểm mà bản thân Heidegger đã tán thành trong Nhập môn Siêu hình học. Hơn nữa, không có việc tối thiểu hoá tác động của Nietzsche [và Hölderlin] đến diễn giải của Heidegger về nhóm Tiền Socratic, tôi tin rằng nó sẽ không thể hoàn thành. Không chỉ có Heidegger đọc hai nhà tư tưởng thi ca này ngay từ thời thanh niên19, và tự thân điều đó cũng không giải thích được cái đề tài về φύσις tự nhiên được nhấn mạnh đó đã trở thành trung tâm cho việc Heidegger biến nhóm Tiền Socratic làm của riêng. Nói cách khác, tôi tin rằng có một động cơ sâu xa hơn đằng sau việc Heidegger quay trở lại với nhóm tiền Socratic mà Nietzsche và Hölderlin đã tiếp sức cho ông khớp nối. Điều đó cốt ở tại một phát hiện về một quan niệm nguồn cội hơn về φύσις tự nhiên. Nhưng cái gì khiến Heidegger suy nghĩ lại về khái niệm φύσις tự nhiên?. Ở đây tôi muốn chỉ ra rằng trước hết, tái diễn giải của Heidegger về khái niệm này đã mở ra những phát triển nhất định nội tại đối với dự phóng của Heidegger liên quan đến cái gọi là Kehre [bước ngoặt] của ông và nó có vẻ như đã trở nên rất rõ ràng trong diễn văn nhậm chức tại đại học Freiburg của ông có tiêu đề Siêu hình học là gì? và đã trở nên hiển nhiên trong một bài giảng cho năm tiếp theo, được gọi là Về thực tính của chân lý; thứ hai, điều này thúc đẩy Heidegger xem xét lại quan niệm về φύσις tự nhiêncủa Aristotle; và cuối cùng, mối quan tâm thứ hai này lại dẫn Heidegger đến việc tái định giá về nhóm Tiền Socratic.
Như chúng tôi đã lưu ý ở đằng trước rằng Hữu thể và Thời gian đã không bao giờ được hoàn thành. Bài giảng tiếp theo, Các Vấn đề Cơ bản của Hiện tượng luận, như Heidegger đã chỉ rõ trong một chú thích giới thiệu bài giảng này là được đề xuất để hoàn thành Hữu thể và Thời gian, giống như vậy, bản thân nó cũng không được hoàn thành.20 Phần thứ ba không được xuất bản của Hữu thể và Thời gian đã trình bày nghĩa của Hữu thể của Dasein về phương diện thời gian đã mở ra tầm nhận thức cơ bản cho một diễn giải về tất cả mọi hiện hữu. Giờ đây Heidegger đã không thất bại trong việc đáp ứng một giới hạn cuối cùng; ông đã rút bỏ một cách có chủ ý việc xuất bản phần thứ ba và nhiều người trong giới hàn lâm đã băn khoăn không biết tại sao lại như vậy. Một trong những phản ứng nổi bật nhất của những người theo trường phái Heideggerien là tư duy trước đó của Heidegger trong giai đoạn Marburg vẫn còn mắc míu trong hệ mẫu chủ thể tính siêu vượt.21 Sự thật thì việc Heidegger lựa chọn không công bố những phần còn lại của Hữu thể và Thời gian đã tiếp sức cho đánh giá này, và quan điểm này lại được củng cố thêm bởi một thực tế là có vẻ như xuất hiện quá trình giải trung tâm hoá Dasein trong các bài viết sau này của ông. Nhưng vẫn có những nhân tố khác ngáng chân kết luận này. Trước hết Dasein không phải là một chủ thể mà là Hiện-hữu-trần-thế. Thứ hai, Dasein là bị ném vào, nó tẩy xoá quan niệm về động thái tự tạo nền móng. Thứ ba, trong khi Heidegger khẳng định trong Mục 44 rằng không có Da-sein thì sẽ không có chân lý [khải lộ], ông cũng đã làm rõ Da-sein không phải là điều kiện đủ của chân lý: Da-sein “sống trong chân lý…Không phải là chúng ta mới là những kẻ tiền giả định “chân lý”; mà chính chân lý mới làm cho nó khả thể về phương diện hữu thể luận để cho chúng ta có thể là theo nghĩa thông thường chúng ta “tiền giả định” bất cứ thứ gì” [BT, 270]. Có lẽ khó khăn chủ yếu là ở chỗ, một mặt, bản thân Heidegger phê phán về nỗ lực đầu tiên này, và mặt khác, động thái tự phê bình của ông có vẻ mù mờ, và đồng thời bị che đậy bởi sự khăng khăng của ông về tính liên tục giữa nỗ lực giai đoạn sớm và tư duy sau này của ông. Sự mập mờ này không phải là một thái độ thuần tuý nước đôi, nhưng lại là triệu chứng về độ căng ở chiều sâu trong dự phóng trước kia của Heidegger. Độ căng này thể hiện rất rõ ràng trong Thư về Chủ nghĩa Nhân văn năm [1943] của ông. Trong đó ông hăm hở phủ nhận Da-sein là một chủ thể tính siêu vượt, nhưng lại giải thích rằng phần thứ ba của Hữu thể và Thời gian “đã được giữ lại vì động thái tư duy [sớm này] đã thất bại trong việc trình bày đầy đủ về Kehre [bước ngoặt] này, và đã không thành công với sự tiếp sức của ngôn ngữ siêu hình học”. 22 Da-sein không thể bị quy giản vào chủ thể tính siêu vượt. Nhưng sự thật thì việc Heidegger đã rán sức để gỡ rối cái cách hiểu về Da-sein khỏi chủ thể tính siêu vượt Husserlien trong Hữu thể và Thời gian, lại chính là một biểu hiện cho thấy ông vẫn giữ lại một yếu tố còn dư gắn liền với chủ thể tính siêu vượt, cụ thể là một ý chí luận.
Điều đó phần nào tiếp sức lý giải tại sao trong số rất nhiều người, Nietzsche lại trở nên quan trọng đến như vậy đối với Heidegger khiến ông lân la đối khẩu vào những năm 1930s.23 Nhân tố ý chí luận này đã tự hiển hiện, tôi tin tưởng, như một độ căng trong các chủ ý mang tính hệ thống của Heidegger. Một mặt, Heidegger cô đặc dự phóng của ông thành một Ur-science, [khoa học về những nguyên nhân cơ bản đầu tiên]. Mục đích là để chỉ ra thời gian tính [Temporalität] được sử dụng như thế nào để trở thành cơ bản cho tất cả mọi hữu thể luận đặc thù. Vì vậy ông coi dự phóng của mình là một Khoa học Thời gian siêu vượt. [BPP, 460]. Trong thời gian này, giống như Kant, Heidegger cố gắng xác lập một metaphysica transcendentalis [Siêu hình học Siêu vượt] trong khi vận động vượt khỏi Kant là người vẫn không đạt đến – hoặc, như Heidegger đã nói một cách kịch tính, co vòi khỏi – một quan niệm về thời gian tính cội nguồn. Mặt khác, theo Heidegger, Da-sein được cô đặc bằng sử tính, là một hệ quả tất yếu của sự siêu vượt sự kiện thực hữu hạn. Vì vậy khó mà nhận thấy được tại sao đặc điểm này của thời gian tính của Da-sein lại có thể được hoà giải với các chủ đích hệ thống của Hữu thể và Thời gian. 24 Tôi không muốn khới lên rằng Heidegger không nhận thức nổi về cái có vẻ bất nhất này, mà chỉ muốn nhắc khéo một điều là trong thời gian đó ông có nghĩ rằng sử tính của Da-sein không thể đem ra mà đọ được với một khoa học ban sơ, miễn là truy vấn hữu thể luận của ông được hoà giải bởi phép triệu hồi giải gỡ cội nguồn. Trong Những vấn đề Cơ bản của Hiện tượng luận, Heidegger thừa nhận rằng “Vì Da-sein là hiện hữu sử tính trong tồn tại của bản thân nó, nên các khả năng tiếp cận và các cách thức diễn giải về các hiện hữu bản thân chúng là rất đa dạng, khác nhau bởi các hoàn cảnh lịch sử”. Nhưng ông cũng dặn rằng “lý do là ở chỗ nhất thiết là có những cái thuộc về yếu tố quyết định mang tính khái niệm của hiện hữu và các cấu trúc của nó…một cách giải gỡ - một quá trình phê phán trong đó các khái niệm truyền thống được tháo tung đến tận gốc để rồi chọn lấy các căn cội. Chỉ có bằng cách giải gỡ như vậy thì mới có thể đảm bảo được đầy đủ bản thân hữu thể luận trong các khái niệm mang đặc trưng hiện tượng luận chân thực” [BPP, 21-23].
Trong thực tế thì vào những năm 1930s, Heidegger đã thay thế câu hỏi về nghĩa của Hữu thể bằng cách xem xét lịch sử của [nghĩa của] Hữu thể [Seinsgeschick] và quan niệm về cú tiếp thế (tiếp cận thế giới) [Grund] được thay thế bằng một vực thẳm [Ab-grund] biểu hiện sự thừa nhận về vấn đề này. Đồng thời cách phê phán nội tại không hàm chứa sự đứt đoạn tư duy giữa Heidegger sớm và Heidegger muộn hơn. Heidegger cho rằng việc thay đổi cách tiếp cận tư duy của ông diễn ra sau Hữu thể và Thời gian chỉ là sự thâm nhập sâu hơn vào vấn đề mà tư duy của ông đã cam kết từ giai đoạn sớm, vì vậy, thực tế là nó tích hợp vào tư duy giai đoạn sau này của ông. Động thái đào sâu cách tiếp cận này, tức là cái Kehre bước ngoặt của ông bao gồm những gì? Trong giai đoạn sau Hữu thể và Thời gian, Heidegger cố gắng vượt qua cái mà tôi gọi là khuynh hướng ý chí luận của dự phóng này. Khi làm như vậy, ông đã thừa nhận một viễn cảnh khác mặc dù không đi theo một hướng khác. Trong Hữu thể và Thời gian, Dasein rõ ràng không phải là Cogito Cartesien, mà Heidegger vẫn cố gắng lân la được với tầm nhận thức Hữu thể nói chung thông qua nó, và theo cách thông thường, Da-sein được sử dụng làm nền tảng cho việc khải lộ tầm nhận thức này. Giờ đây, chúng ta có thể thấy, theo tôi nghĩ, cách thức phân tích Dasein của Heidegger đồng thời về cơ bản là vừa xung đột với các công trình chống lại khuynh hướng này từ bên trong, cũng lại vừa tiếp sức cho chúng ta hiểu rõ hơn tại sao Heidegger lại chậm hiểu trong việc duy trì quan điểm cho rằng cái mà ông đang nỗ lực chỉ cho mọi người thì lại bị tường bao ngôn ngữ khái niệm quây kín. Không có cái Ở đó [Da] – cái τόπος vị trí mà Da-sein siêu vượt các hiện hữu đến với Hữu thể - thì nghĩa của Hữu thể sẽ không thể được khải lộ. Nhưng Da-sein là siêu vượt bị ném vào, nghĩa là nó không kiến tạo cái τόπος vị trínày, mà phát hiện ra cái τόπος này hé mở với nó và bản thân nó là vị thế của cái τόπος vị trínày. Thể hiện bằng cách khác: không có Da-sein thì khải tính của các hiện hữu trong hiện hữu của chúng sẽ không xuất hiện, nhưng khả tính của sự khải lộ này, tức là khả-tính-khải-lộ sẽ không xây cất nền móng trong Da-sein. Suy tư sau này của Heidegger bao gồm động thái thăm dò cái thị kiện [Ereignis] ban sơ này, khai mở không gian trong đó có thể có một cái Ở đó [Da] của Hữu thể [Sein].
Điển hình là cái Kehre bước ngoặt của Heidegger được mô tả như là một sự đảo ngược từ sự phân tích về nghĩa-Hữu thể của Da-sein đến nghĩa của Hữu thể nói chung.25 Vấn đề với việc cô đặc nó theo cách này là ở chỗ nó có thể bị sai lầm. Nó có thể hàm ẩn một thay đổi trong tiếp thế: từ tiếp thế trong Da-sein đến tiếp thế trong Hữu thể. Nhưng Heidegger buộc phải từ bỏ quan niệm về tiếp thế chung cho tất cả. Nếu thời gian tính cung cấp nghĩa cho Hữu thể thì câu hỏi là liệu thời gian tính có thể được quan niệm như là một tiếp thế không. Chính cái quan niệm về một tiếp thế tự thân có vẻ sẽ không thể quy chiếu vào thời gian tính thực chất chứa đựng một chiều góc vắng mặt của tương lai và quá khứ. Thời gian tính cội nguồn là một quá trình thời gian hoá hoặc sự kiện, là cái khải lộ năng động nghĩa của Hữu thể. Với tư cách là một sự kiện, nó không thuần tuý che giấu sự tiếp thế của nó, mà thực ra là nó không có tiếp thế. Vì lý do này, Heidegger bắt đầu không tập trung vào nghĩa của Hữu thể nữa, mà tập trung vào chân lý của Hữu thể: tự thân quá trình động của khải tính. Trong khi làm như vậy, vấn đề về sự che giấu vốn có trong quá trình của khải tính bắt đầu được đặt thành đề tài. Sự che giấu không chỉ có cùng cội nguồn như ông đã lập luận trong Mục 44 của Hữu thể và Thời gian. Giờ đây ông hiểu nó là tiên thiên đối với khải tính. Trong tiểu luận năm 1930 Về Thực tính của Chân lý, Heidegger khẳng định rằng “Cái che giấu Hữu thể như một tổng thể, chính xác là phi chân lý, thì cổ hơn bất kỳ khải tính nào của hiện hữu này hoặc hiện hữu khác. Nó cũng cổ hơn sự để-cho-là tự thân, trong khải lộ vẫn che giấu và tự ứng xử hướng đến che giấu [nhấn mạnh của tôi]26. Đơn giản là câu hỏi-Hữu thể xuất hiện với tư cách không phải câu hỏi-Hữu thể.
Phân tích của Heidegger đã hé mở ra rằng Thời gian tính là nghĩa của Hữu thể, và đến lượt mình, nó đã hé mở một câu hỏi khác: Thời gian là thế nào? Mặc dù ông không dứt khoát quay trở lại với câu hỏi liên quan đến Hữu thể và Thời gian tính cho đến khi thực hiện bài thuyết trình vào năm 1962, nhưng câu hỏi về thời gian tính vẫn ngầm hướng dẫn toàn bộ các suy tư của ông về khải tính và tính che giấu của Hữu thể trong giai đoạn chuyển tiếp. Ngay từ năm 1929 trong bài thuyết trình nhậm chức Siêu hình học là gì? đã được đề cập, chúng ta thấy rất rõ rằng sự tái đồng cấu hình trong tư duy của Heidegger đã diễn ra. Trong đó Heidegger đã từ bỏ việc mô tả dự phóng của ông như là một khoa học và rõ ràng là câu hỏi về Hữu thể đã chỉ ra một câu hỏi ban sơ hơn: Hư vô. Ông viết rằng “Đối với tồn tại người thì hư vô làm cho khải tính của các hiện hữu là khả thể một cách thông thường. Hư vô không thuần tuý được sử dụng như là một phản khái niệm về các hiện hữu; đúng ra nó nguyên thuộc về sự khải lộ thực tính của chúng một cách thông thường 27.
Giờ đây, trong tài liệu khoá giảng năm 1928 chưa được công bố [Các thực hành hiện tượng luận: Diễn giải về Tự nhiên II của Aristotle] Heidegger đã xem xét lại khái niệm φύσις tự nhiêncủa Aristotle28. Rất may là chúng ta có một phiên bản sửa đổi của bài thuyết trình này dưới dạng một tiểu luận được công bố lần đầu tiên trong Wegmarken có tên là Về Hữu thể và Quan niệm về Φύσις tự nhiên trong Φύσις B của Aristotle. Hơn nữa, Heidegger còn biên soạn một khoá giảng vào năm 1931 liên quan đến khái niệm δύναμις khả tính, xác định phương thức của Hữu thể thuộc về φύσις tự nhiên29. Điều đó cho thấy rằng khái niệm φύσις tự nhiên đã trở nên rất quan trọng đối với vấn đề của Heidegger.30 Trong Φύσις, Aristotle xem xét Hữu thể của φύσις tự nhiên. Φύσις là thuật ngữ đã được Aristotle sử dụng để quy về các hiện hữu có một nguyên tắc άρχή nguyên khởi nội tại của κίνησις vận động. Là một hình thái động về thực tính, các hiện hữu như vậy trong khi vẫn thực hành thay đổi lại luôn luôn không hoàn thiện và thuộc về một τέλοϛ mục đích vắng mặt để là chính bản thân chúng. Để xem xét Hữu thể của φύσις tự nhiên, Aristotle trước hết phải chỉ ra rằng nó là khả tri để nói về κίνησις vận động, nguyên lý của φύσις tự nhiên, và vì vậy mà phải hướng đến quan niệm Parmenidien về Hữu thể là cái loại trừ κίνησις vận động trên cơ sở là nó hàm ý phi-Hữu thể. Vì Aristotle có thể định nghĩa κίνησις vận động, tức là đem đến một λόγος lý tính cho hiện tượng linh lợi này bằng phương tiện khái niệm δύναμις khả tính và ένέργεια năng lực khải hiện, nên ông đã có thể tích hợp vận động vào Hữu thể. Hữu thể là một khái niệm πολυσήμα đa nghĩa mà đối với Aristotle thì ουσία thực tính mới kiến tạo nên tiêu nghĩa hoặc hợp nghĩa vì toàn bộ tha nhân cuối cùng cũng đều tiền giả định nó; φύσις tự nhiên được hướng đến sự hiện diện bền vững của ουσία thực tính vì φύσις tự nhiênlà một dạng thức thiếu, phủ định của ουσία thực tính. Dựa vào tiểu luận năm 1939, Heidegger đã đưa ra một phê phán về Aristotle bằng cách đảo ngược trình tự ưu tiên này. Thực ra Heidegger đã ráp ghép bằng chứng cho cái mà ông coi là một cách nói nước đôi về phần Aristotle. “Trong tác phẩm Tự nhiên”, ông viết “Aristotle đã nhận thức về φύσις tự nhiên như là ουσία thực tính của một cục bộ đặc thù [và tự vạch ranh giới] của các hiện hữu: các sự vật trưởng thành như là phân biệt khỏi các sự vật được tạo ra…Nhưng cũng chính chuyên luận Siêu hình [I, 1003a27] đã nói chính xác về cái đối lập: ουσία thực tính [của Hữu thể của các hiện hữu thông thường] về tổng thể đều là một cái gì đó giống φύσις tự nhiên31. Tôi sẽ không xét đến việc liệu có phải Heidegger đã vi phạm văn bản của Aristotle và thay cho việc tạo dựng ý nghĩa của nó hay không.
Trước hết, Heidegger phát hiện ra trong khái niệm φύσις tự nhiên một ngoại suy cấu trúc đối với thị kiện [Ereignis] khải lộ của Hữu thể. Tính khả tri khải lộ của φύσις tự nhiên được làm cho khả thể bởi vì nó duy trì tình trạng che giấu và phải duy trì tình trạng che giấu chừng nào tính khả tri của φύσις tự nhiênvẫn còn được khải lộ. Một chiều góc vắng mặt στέρησις ù đặc làm cho động thái hiện diện trở nên khả thể, giúp tái hiện động thái thời gian hoá của thời gian tính ra ngoài mà sự hiện diện của nó trở nên khả thể nhờ sự qua lại giữa tương lai và quá khứ. Vắng mặt là tiên thiên đối với hiện diện; khả tính thì cao hơn ένέργεια năng lực khải hiện.
Thứ hai, Heidegger nhận thấy rõ cách nói nước đôi không được chứng minh của Aristotle là một chỉ biểu còn lại của cách tư duy trước đây trong đó φύσις tự nhiên không phải là một phương thức của ουσία thực tính, nhưng lại là tên gọi của tự thân quá trình-Hữu thể. “Cái xác quyết được thể hiện vừa đủ này [của Aristotle] với ουσία thực tính là φύσις tự nhiên chính là ηχώ dội vọng của một mở đầu lớn, bước đi đầu tiên của triết học Hy Lạp. Trong giai đoạn mở đầu này, Hữu thể là φύσις tự nhiên, một φύσις đã được Aristotle khái niệm hoá, chỉ có thể là một phát sinh muộn hơn của φύσις tự nhiên cội nguồn.32 Bước “khởi đầu lớn” thuộc về nhóm Tiền Socratic, và Heidegger kết thúc tiểu luận bằng cách trích một câu nổi tiếng của Heraclitus: φύσις κρύπτεσθαι φιλέι, Tự nhiên thích che giấu bản thân. Theo Heidegger, đoạn trích này không thuần tuý khẳng định rằng khó có thể hiểu được φύσις tự nhiên, là cách thức mà nó thường được hiểu. Thay vào đó, ông cho rằng “Tự che giấu thuộc về sự mê chuộng của Hữu thể. Và thực tính của Hữu thể là tự che giấu, là tự xuất hiện, là tự khải lộ bản thân. Chỉ có cái khải lộ bằng thực tính của nó và phải khải lộ bản thân mới có thể ưa thích che giấu bản thân. Chỉ có cái đang khải lộ mới có thể đang che giấu. Và vì vậy mà khải tính của φύσις tự nhiên không thể bị vượt qua, không thể bị tước lột khỏi φύσις tự nhiên”.33 Vậy thì để kết luận, trong Hữu thể và Thời gian Da-sein được coi là tiếp thế của hữu thể luận mà nghĩa tối hậu của nó là thời gian tính, sau này Heidegger đã thâm nhập sâu hơn vào sự kiện đầu tiên chiếm đoạt Da-sein. Ông đã truy vấn các điều kiện tiên thiên của siêu vượt hữu hạn Da-sein. Vì Thời gian tính được tạo dựng bởi một chiều góc vắng mặt nội tại nên ông phải từ bỏ quan niệm về một tiếp thế nói chung. Heidegger phát hiện ra trong khái niệm φύσις tự nhiên của Aristotle một cách nói rõ quan niệm này, nhưng để làm được như vậy, ông đã đảo ngược động thái ưu tiên của Aristotle về ουσία thực tính bền vững so với khái niệm φύσις tự nhiên mơ hồ. Đặc ân này là nhờ ở cam kết hữu thể luận của Aristotle đối với siêu hình học về hiện diện. Đồng thời đặc ân này cũng mở ra tầm nhận thức cho việc quay trở về với nhóm Tiền Socratic của Heidegger mà đối với nhóm này thì φύσις tự nhiên mang tên sự kiện của tự thân Hữu thể. Phát hiện này đã làm đổ vỡ thị kiến sớm về hữu thể luận Hy Lạp của ông. Nhóm Tiền Socratic không còn có thể được nhóm lại cùng với Plato và Aristotle, thay vào đó là quá trình chuyển hoá mang tính quyết định diễn ra về sau này. Cuối cùng phát hiện về “hai khởi đầu” này cũng đã buộc Heidegger phải suy tư lại về khái niệm ποίησιςthi pháp. Động thái hiểu về sản nghệ không còn có thể cung cấp nghĩa φύσις tự nhiên cho Hữu thể luận Hy Lạp như một tổng thể nữa, vì khái niệm φύσις tự nhiên tự thân nó đã thực hiện một sự chuyển hoá trong Hữu thể luận Hy Lạp. Với quan niệm nguồn cội hơn ấy về φύσις tự nhiên, Heidegger đã quy vào nhóm Tiền Socratic cái câu hỏi đã hiện khởi: Có một nghĩa nguồn cội hơn về ποίησιςthi pháp không?.
III
Ở các phần trước chúng ta đã xem xét cách thức hiểu về φύσις tự nhiên ở hữu thể luận Hy Lạp theo Heidegger là ở công trình Các vấn đề Cơ bản về Hiện tượng luận, tuy nhiên định hướng đến tầm nhận thức về sản nghệ và định hướng này đối với sản nghệ, được coi là triệu chứng về việc khoét chân hữu thể luận Hy Lạp trong cuộc sống hàng ngày. Chúng ta cũng nhận thấy rằng Heidegger đã thất bại trong việc giải thích chính xác tại sao việc duy trì cái hàng ngày lại tạo ra một định hướng đến sản nghệ và trước hết khới lên cái khoảng trống này trong lập luận của ông đã chỉ ra rằng có lẽ hiện tượng sản nghệ đã có một cội nguồn sâu xa hơn là Heidegger trong thời gian đó đã nhận thức được, và thứ hai là thất bại của ông trong việc xem xét cách thức tính kiên định được báo trước có thể trở thành cơ sở của một dạng thức chân thật của sản nghệ dường như vén mở một sự chấp nhận giáo điều về cách xếp thành trật tự cao thấp của πράξις, thực tiễn so với ποίησις thi pháp. Lúc này, những năm 1930, thi pháp bắt đẩu tích hợp với cái thực sự thuộc về Hữu thể của Da-sein. Chính ποίησις thi pháp đã trở thành một đặc điểm kiến tạo của Hữu thể Da-sein.34 Kết quả, Heidegger phải mở rộng lập trường trước đây của ông.
Hữu thể luận Hy Lạp giờ đây đã loại trừ nhóm Tiền Socratic đã được định hướng đến một cách hiểu bị bóp méo về sản nghệ, tức là thất bại trong việc nắm bắt ý nghĩa hữu thể luận chân thực của nó.35 Cái lý do tại sao Plato và Aristotle lại bỏ qua nghĩa cội nguồn của ποίησις thi pháp khớp nối với cái lý do tại sao giờ đây Heidegger lại phân biệt nhóm Tiền Socratic trong việc tái định giá lịch sử-khái niệm này. Đó không đơn giản là trường hợp mà những người Tiền Socratic đã hiểu nghĩa cội nguồn hơn này về ποίησις thi pháp. Đúng ra Plato và Aristotle đã thất bại trong việc nắm bắt cách hiểu Tiền Socratic này về ποίησις thi pháp, vì họ đã che đậy cách hiểu Tiền Socratic về φύσις tự nhiên. Việc để mất nghĩa của cách hiểu Tiền Socratic về φύσις tự nhiên đã ngáng chân một hiểu biết sâu hơn về nghĩa của ποίησις thi pháp. Định hướng tới việc hiểu không đầy đủ của họ về thực chất của sản nghệ đã không cung cấp một sơ đồ khái niệm để khớp nối φύσις tự nhiên theo cách khả tri. Nhưng động thái hiểu của họ về sản nghệ đến lượt mình lại được quyết định bằng một diễn giải không đầy đủ về φύσις tự nhiên là cái che đậy nghĩa cội nguồn mà chúng tôi tìm thấy trong nhóm Tiền Socratic. Trong phần cuối cùng này, chúng tôi sẽ minh định cách hiểu Tiền Socratic về ποίησις thi pháp và cố gắng nhận thức rõ nó được thông tin như thế nào bằng cách hiểu của họ về φύσις tự nhiên. Bằng cách làm như vậy, chúng tôi cũng sẽ xem xét khái niệm Tiền Socratic φύσις tự nhiên đã được chuyển hoá trong Plato và Aristotle, và hơn nữa, loại siêu hình thái học này đã quyết định động thái hiểu của họ về ποίησις thi pháp với tư cách là một μίμησις mẫu thức như thế nào?
Trong khoá giảng 1931-1932 về Plato [Vom Wesen der Wahrheit/Zu Platons Höhlengleichnis und Theätet] chúng ta chộ mặt với một biểu thị đầu tiên về sự tái chiếm làm của riêng của Heidegger hoặc sự triệu hồi có cải thiện về ποίησις thi pháp. Sau đó chủ đề này đã được lặp lại vào năm 1933 trong diễn văn nhậm chức Hiệu trưởng năm 1933.36 Trong cả hai tài liệu, Heidegger đều quy cho nghệ thuật cái sức mạnh của một sự khải lộ hữu thể luận cội nguồn. Tuy nhiên không phải đến bài giảng Nhập môn Siêu hình học năm 1935 thì Heidegger mới thực sự phát triển chủ đề này ở những nét lớn. Bài giảng này bắt đầu với một câu hỏi trước hết được Leibniz xây dựng và đã đưa ra trong Siêu hình học là gì? Tại sao lại có các hiện hữu này chứ không phải là hư vô? Bằng cách thể hiện câu hỏi hàng đầu này như vậy, Heidegger đã nhủ: “ngăn chúng ta, bằng cách đặt vấn đề, khỏi việc mở đầu với một [hiện hữu] cho trước không thể đặt câu hỏi và …khỏi việc tiếp tục đến [hiện hữu] mong đợi khác như một cú tiếp thế. Thay vì cái [hiện hữu] này, thông qua việc đặt vấn đề, sẽ vẫn được hướng đến khả tính của phi-hữu thể.
Vì vậy cái tại sao đảm nhận một sự thâm nhập và một năng lực rất khác biệt. Tại sao cái [hiện hữu] lại lao vụt khỏi khả tính của phi-hiện hữu?...Giờ đây một cú tiếp thế đã được tìm thấy sẽ giải thích sự xuất hiện của cái [hiện hữu] như là một sự vượt khỏi tính hư vô”. [IM, 28]. Trong thực tế, Heidegger đã triệu hồi câu hỏi liệu điều này có nhận thấy “cú tiếp thế” trước hết sẽ làm cho khải tính của các hiện hữu cần phải được cảm thụ như là một “tiếp thế” phải khả thể. “Vì vấn đề này là một câu hỏi vẫn còn phải được xem xét xem liệu cú tiếp thế của nó có đạt tới một tiếp thế thực sự, có nghĩa là liệu nó có đem đến được một cơ sở; liệu nó có phải là một nền tảng của cú tiếp thế đầu tiên [Ur-grund]; hoặc liệu nó có bị thất bại trong việc đem đến một nền tảng và là một vực thẳm [Ab-grund]; hoặc liệu cú tiếp thế đó vừa không phải là cái này, lại vừa không phải là cái kia nhưng lại chỉ thể hiện một biểu lộ có lẽ cần thiết về cái nền tảng đó – nói cách khác, nó là một phi-tiếp thế [Un-grund]” [IM, 3]. Cái mà Heidegger cần phải bắt đầu chính là câu hỏi hoàn toàn có ý nghĩa to lớn này. Trong Hữu thể và Thời gian Heidegger bắt đầu bằng cách trích một đoạn từ Nhà Nguỵ biện của Plato được ông dịch là: “Vì hiển nhiên là lâu nay bạn đã nhận thức rõ về cái mà bạn muốn nói đến khi bạn sử dụng cái biểu hiện “Hữu thể” đó. Tuy nhiên chúng ta là những người đã từng nghĩ chúng ta hiểu nó, thì chúng ta đã trở nên lúng túng” [BT, 19]. Không có quy chiếu nào vào cái phi-Hữu thể trong giai đoạn chuyển tiếp mà Heidegger đã lựa chọn, nhưng cuộc đối khẩu mà từ đó nó được trích dẫn, tất cả đều liên quan đến vấn đề về phi-Hữu thể, trước hết được khớp nối bởi Parmenides. Trong thực tế, đa phần trong cuộc đối khẩu đều cam kết với vấn đề học thuyết Eleatic đó – thực tế thì kẻ “Xa lạ” đã thực hiện việc xem xét này lại chính là từ bản thân hắn vì một phân tích về việc chuyển hoá trong diễn giải của Heidegger về nghệ thuật trong hai văn bản này.
Trường phái Tiền Socratic Elea [Italia cổ đại, thực dân địa của Hy Lạp]– là một nỗ lực khắc họa một không gian cho việc quy chiếu đầy ý nghĩa đối với phi-Hữu thể theo một nghĩa có đủ tư cách. Vì vậy câu hỏi hàng đầu của Nhập môn Siêu hình học không còn xác định phương hướng từ Plato, là kẻ Hậu Socratic, mà đúng ra lại quy chiếu một cách ngầm ẩn tới Parmenides, là kẻ Tiền Socratic.37 Mặc dù phi-Hữu thể không thể thâm nhập vào tư tưởng của Da-sein theo Parmenides, Heidegger giải thích rằng kinh nghiệm tính bất khả thâm nhập của nó – sự che đậy thực tính của nó – chính là mối ráp nối mà ở đó tư duy bắt đầu. Da-sein quá bị say đắm bởi kinh nghiệm ban sơ này và bị ném vào câu hỏi. Thực tế, chính kinh nghiệm che giấu ấy trong ngôn ngữ của Hữu thể và Thời gian đã lý giải cho tình trạng bị ném vào của Da-sein. Câu hỏi không có lời giải, “Tại sao lại có các hiện hữu chứ không phải là hư vô?” trước hết khải lộ không gian cho câu hỏi-Hữu thể. Heidegger giải thích rằng đoạn trích của Parmenides trong đó ông phác họa ba con đường của phi-Hữu thể, Hữu thể và biểu lộ “có lẽ cung cấp cho phán đoán triết học cổ nhất bằng cái tác động cùng với cách thức của Hữu thể thì cách thức của phi-Hữu thể phải được đặc biệt xem xét, vì vậy đó là sự hiểu lầm câu hỏi về Hữu thể để quay trở lại hư vô với việc đảm bảo rằng hư vô là không phải. [Việc hư vô không phải là một thực tính đã không ngăn trở nó khỏi phụ thuộc vào Hữu thể theo cách riêng của nó].” [IM, 111]. Đây thực sự là một cách biểu hiện khác mà nhóm Tiền Socratic đã trải qua [cái sự kiện về] việc Hữu thể là φύσις tự nhiên. Φύσις [tự nhiên] gọi tên sự kiện khải tính của các hiện hữu không còn che giấu nữa. Về phần mình, Heraclitus coi sự kiện này là một “πόλεμος” xung đột giữa khải lộ và che giấu. [ibid, 61-62]38. Πόλεμος xung đột này không phải là loại xung đột có thể được vượt qua bằng một aufhebung tẩy xoá kiểu Hegelien. Đúng ra sự xuất hiện của một thực thể thành hiện diện, động thái tự bừng nở thành không gian khải lộ đồng thời lại che đậy một khía cạnh tự thân, về nguyên tắc là không thể khai mở. Vì vậy, biểu lộ không phải là một khía cạnh của một thực thể không bị ly thân khỏi Hữu thể thực của nó, mà đúng ra là không-đóng kín một cái tự biểu lộ là cái không tát cạn các khả tính biểu lộ về thực chất là thuộc về Hữu thể của một thực thể 39. Heidegger căn dặn: “Vì Hữu thể, φύσις tự nhiên, bao gồm cả sự hiển lộ, cả việc đưa lộ ra và nhìn, vì vậy nó thực trụ, nhất thiết trụ và thường trụ trong khả tính của một sự khải lộ chính xác là vẫn che đậy và giấu kín cái [hiện hữu] ở trong chân lý, tức là trong khải tính” [ibid, 104]. Bởi vì, nhóm Tiền Socratic gọi tên sự kiện này của Hữu thể là φύσις tự nhiên nên chúng giữ lại niềm tin đối với kinh nghiệm ban sơ và mê đắm này của sự che giấu là cái đồng thời lại mở ra một không gian khải lộ. Chúng lay lắt trong tính không bền vững nội tại của sự kiện che đậy – khai mở và vì vậy mà không tẩy xoá nó 40.
Cách hiểu Tiền Socratic về φύσις tự nhiên, Heidegger khẳng định, được phản ánh trong cách hiểu của họ về hiện tượng [νοειν] tư duy. Heidegger dẫn một đoạn nổi tiếng của Parmenides: το γαρ αυτο νοειν εστιν τε και ειναι. Đoạn này thường được dịch – và cũng cần lưu ý là bản thân Heidegger đã dịch đoạn này trong Các vấn đề Cơ bản của Hiện tượng luận41 là: Hữu thể và Tư duy là một. Ông giải thích rằng việc dịch theo cách này sẽ hiểu lầm nghĩa theo chủ đích của Parmenides và là một dự phóng về những tín điều tri thức luận, đặc biệt là trong chủ nghĩa duy tâm Đức [IM, 137]. Người ta cho rằng ειναι Hữu thể và νοειν tư duy tham gia vào một mối quan hệ ngoại tại mà từ đó chúng ta có thể suy luận ra bằng cách dựa vào đoạn trích trên trong đó Hữu thể là một cái gì đó mang tính chủ quan, được quyết định bởi cấu trúc tư tưởng 42. Theo Heidegger Parmenides thay vì khẳng định rằng Hữu thể và tư duy về cơ bản là thuộc về nhau. Nhưng cái thuộc-về-nhau này lại không phải là đồng nhất-trong-khác biệt Hegelien. Vì vậy mối quan hệ này thực sự tạo nên “tính thống nhất…của một sự đối lập” không có quá trình hoà giải vì Hữu thể vừa khải lộ lại vừa che giấu. Sự khải lộ này cho phép các hiện hữu thể hiện cái trước tiên đòi hỏi Da-sein suy tư và vì vậy mà tạo điều kiện để Da-sein trở thành hiện hữu như chính bản thân nó. Sự kiện này của Da-sein tạo ra say đắm, và trước hết triệu vời Dasein ra để suy tư, vì vậy mà tính thuyết phục của tư duy như là một năng lực đặc biệt thuộc về Da-sein trước khi bị chiếm hữu làm của riêng đã hiểu lầm thực chất của tư duy. “[Tư duy] không phải là một chức năng mà Dasein có với tư cách là một thuộc tính, mà đúng ra là theo cách khác: [Tư duy] là cái diễn ra mà nó có [Da-sein]”. [IM, 141] Chừng nào Da-sein còn tư duy thì nó còn cố giành lấy Hữu thể khỏi sự che giấu bằng cách nỗ lực làm cho các hiển lộ không bền vững trở thành bền vững. Hơn nữa Da-sein vẫn không đơn thuần đảm nhận một vai trò thụ động. Trong khi che giấu cái khải lộ của các cách biểu hiện cung cấp nơi chốn cho Da-sein để trở thành chính bản thân nó thì sự kiện về Hữu thể cần Da-sein cho các cách biểu lộ thành bản thân nó. Sự kiện về Hữu thể bao gồm cả Da-sein và sự khải lộ vẫn đang che giấu cội nguồn ấy. Giờ đây trong các tác phẩm của Plato và Aristotle cách hiểu cội nguồn về φύσις tự nhiên, và vì vậy mà về tư duy đã bị thất thoát. Ý niệm hoặc είδος thị kiến thay thế φύσις tự nhiên với tư cách là tên gọi của Hữu thể. Trong khi nhóm Tiền Socratic không bao giờ bỏ mất tầm nhìn về chiều góc che giấu của sự kiện khải lộ của Hữu thể ngay cả khi họ nỗ lực ổn định các hình thức biểu lộ để làm cho các hình thức biểu lộ trở thành cấu trúc hình ảnh thị giác của tính khả tri. Plato và Aristotle, Heidegger biện luận, đã chỉ chộp được tính bền vững chứ không phải là sự che giấu. Heidegger viết, thực ra người ta không thể phủ nhận được rằng việc diễn giải hiện hữu như là ý niệm nảy sinh từ kinh nghiệm cơ bản của Hữu thể là φύσις tự nhiên. Như chúng tôi đã nói, đó là hệ quả của thực tính của Hữu thể khi xuất hiện Scheinen [hình như, có vẻ, ánh sáng chói loà]. Và ở đây không có điểm xuất phát, không đề cập đến một động thái rơi khỏi điểm khởi đầu [của nhóm Tiền Socratic] …Nhưng nếu hệ quả thực sự được đề cao đến mức tự thân thực tính và thay thế thực tính, thì đó là cái gì? Vậy là chúng ta có sự rơi khỏi là cái phải sinh ra các hệ quả lạ. Và đó là cái đã xảy ra [trong Plato và Aristotle]. Vấn đề mang tính then chốt là ở chỗ không phải φύσις tự nhiên được cô đặc thành ý niệm, mà là ý niệm sẽ trở thành cách diễn giải độc nhất và quyết định về Hữu thể. [IM, 182].
Ở Plato είδοςthị kiến hoặc ý niệm trở thành cấu trúc bất biến của các hình thức biểu lộ. Nó trở thành biểu lộ thuần tuý trái ngược với cái biểu lộ thuần tuý khả biến. Như Heidegger đã khẳng định “Có ở các nhà nguỵ biện và Plato cái quan niệm rằng biểu lộ được phán đoán là biểu lộ thuần tuý, vì vậy mà bị suy đồi. Đồng thời hiện hữu với tư cách là ý niệm được nâng lên đến lĩnh vực siêu cảm giác. Một χωρισμος vực thẳm đã được tạo dựng giữa cái thực tính thuần tuý hiển nhiên dưới thấp ngay đây và một hiện hữu đâu đó trên cao kia”.[ IM, 106] Biểu lộ thuần tuý chỉ có chừng nào nó còn là một phiên bản của είδοςthị kiến. Điều đó có nghĩa là biểu lộ hoàn toàn bị cắt tách khỏi thực tính của Hữu thể, cuối cùng là một hàm ý về việc bỏ qua cái che giấu nội tại đối với sự kiện khải lộ của Hữu thể. Hơn nữa, vì Hữu thể được đồng nhất riêng biệt với sự hiện diện bền vững, nên cái khả thị, tư duy tự thân bắt đầu được hiểu là είδος thị kiến.43 Vậy thì dễ thấy tại sao hành vi sản nghệ lại trở thành một mô hình hấp dẫn đối với hữu thể luận của Plato và Aristotle: Đúng là sự biểu lộ còn xuất hiện chừng nào nó còn là một phiên bản của ý niệm, vì vậy mà loại vật chất mà người thợ thủ công sử dụng để tạo tác hiện vật còn đó vì nó mô phỏng cái mô hình đã được hình dung trước. Nếu sự biến đổi hình thức của φύσις tự nhiên thành ý niệm giải thích cho định hướng Platonic-Aristotelien đến một quan niệm mô phỏng của ποίησις thi pháp thì cách hiểu Tiền Socratic về φύσις tự nhiên quyết định như thế nào về nghĩa cội nguồn của ποίησις thi pháp? Như chúng ta đã đề cập trong phần nhận xét ban đầu, Heidegger đã triệu hồi nghĩa ποίησις thi pháp này thông qua một phân tích diễn giải về χορός nhóm biểu giải đầu tiên trong Αντιγόνη Antigone của Sophocles. Để bắt đầu, ông phát hiện trong mô tả của Sophocles về con người như là το δεινωτατω, mà ông dịch là điều khủng khiếp nhất [unheimlich], một cách phiên dịch thi pháp của cách hiểu Tiền Socratic về Dasein. Thuật ngữ δεινω, ông giải thích thêm, là ám nghĩa: nó biểu thị sự mê đắm quá khích [gewaltig] theo nghĩa vừa mê đắm quá khích lại vừa hám dụng quyền lực và bạo hành [IM, 149-150].
Từ này, ông nói, là tên gọi của sự khải lộ mê đắm của Hữu thể chiếm Da-sein làm của riêng, vì vậy mà việc liệng nó vào cái không thân thuộc và sự nỗ lực của Da-sein cũng để làm chủ sức mạnh này và phát hiện ra ngôi nhà của nó, một thế giới, trong cái không gian mở này. Cái “πόλεμος” xung đột ban sơ này “được thể hiện với sự tinh khiết cao cả nhất trong bi kịch Hy Lạp”, Heidegger lưu ý, vì nó bộc lộ những giới hạn nội tại của Da-sein, mà nó, trái ngược với diễn giải của Hegel về Αντιγόνη Antigone, không đạt được một sự hoà giải cao. Da-sein không thể đạt được sự thành thạo vì “tính chất quá khích của nó gây choáng váng một thứ. Đó là cái chết”. [IM, 158]. Cái Da-sein đó, để nhắc lại khẳng định của Hữu thể và Thời gian, là ngay từ khởi đầu “Hiện-hữu-hướng-đến-cái-chết” là thứ mà Da-sein không thể mê đắm và vì vậy mà duy trì tình trạng không nhà của nó và là dấu ấn bị ném vào của nó. Giờ đây nó nằm trong bối cảnh của một phân tích về tính bạo hành của Da-sein, quyền lực của nó, là cái mà Heidegger đã khớp nối một nghĩa cội nguồn của ποίησις thi pháp. Heidegger đã chỉ ra rằng Sophocles đặt tên cho tri thức tinh thông về sự kiện mê đắm khải lộ cái τέχνη bí quyết – thủ nghệ của Hữu thể. Trong khi φύσιςtự nhiên xác định rõ sự kiện khải lộ làm say đắm Da-sein thì τέχνη bí quyết – thủ nghệ lại là tri thức tạo dựng của Da-sein để có tầm nhìn vượt qua các biểu lộ đã cho vẫn tự che giấu bản thân và đưa Hữu thể vào thế khải trụ.
Vì vậy τέχνη bí quyết - thủ nghệ chính là tên gọi của siêu vượt Da-sein. Heidegger viết: “Tri thức chính là khả năng đặt vào tác phẩm cái hiện hữu của bất cứ [hiện hữu] đặc thù nào. Người Hy Lạp gọi nghệ thuật theo nghĩa chân thật và tác phẩm nghệ thuật là τέχνη bí quyết – thủ nghệ, vì nghệ thuật là cái trực tiếp nhất đưa Hữu thể [tức là cái hiện khởi tự thân đứng đó] ra khải trụ, ổn định nó trong một cái gì đó hiện diện [tác phẩm]. Tác phẩm nghệ thuật là một tác phẩm không phải chủ yếu vì nó được tạo tác, mà vì nó làm ra Hữu thể trong một hiện hữu; nó làm ra cái hiện tượng trong đó ένέργεια năng lực đang khải hiện của φύσις tự nhiên được khải lộ [IM, 159]. Vì vậy, suy tưởng theo nghĩa nguồn cội hơn thì ποίησις thi pháp không bao gồm trong một mô phỏng về một mô hình đã được dự phóng của sự hiện diện bền vững. Đúng ra, ποίησις thi pháp không phải là một hồi đáp đối với một kinh nghiệm mê đắm vắng mặt và không bền vững, tức là sự khải lộ còn đang che giấu của φύσις tự nhiên, mà nó cố vượt qua bằng cách xác lập Hữu thể trong tác phẩm. Bằng cách làm như vậy, tác phẩm nghệ thuật trước hết khai mở một thế giới khả tri bền vững và vì vậy mà định hướng Da-sein. Thông qua phép triệu hồi τέχνη bí quyết – thủ nghệ trong bi kịch Sophocles, Heidegger đã cố gắng chỉ ra nghệ thuật, ποίησις thi pháp là một vị trí cội nguồn của chân lý, tức là sự khải lộ của Hữu thể vào Da-sein. Vấn đề quan trọng ở đây là nhấn mạnh rằng vì ποίησις thi pháp là một vị trí nguồn cội của việc khải lộ Hữu thể, nên ποίησις thi pháp, giống như νόηίν tư duy không thuần tuý là sự biểu lộ của chủ thể tính; ποίησις thi pháp là một đặc điểm tạo dựng Hiện-hữu-trần-thế của Da-sein. Vị trí của ποίησις thi pháp là mở sạch, cái Da trong đó Da-sein cư ngụ, nhưng lại là nguồn của ποίησις thi pháp thì chính là sự kiện mê đắm mà trước hết nó giành đưa Da-sein vào mở sạch. Điều đó có nghĩa là τέχνη bí quyết – thủ nghệ và ποίησις thi pháp thực chất đều thuộc về nhau. Trong một tiểu luận sau này có tên là Câu hỏi Liên quan đến Công nghệ [1953], Heidegger đã nhấn mạnh vấn đề quyết định này. Ông giải thích rằng sự sản sinh của Hữu thể liên quan đến sản nghệ của con người tối hậu đặt nền tảng trong sự sản sinh của φύσις tự nhiên. Nhưng ông còn đi xa hơn. Vì φύσις tự nhiên cũng là một sự kiện sáng tạo, trước hết nó đưa các hiện hữu ra khỏi tình trạng bị che giấu, nên nó còn là ποίησις thi pháp.44 Thông qua kinh nghiệm ποίησις thi pháp của φύσις tự nhiên mà sản nghệ của con người dựa vào để định vị và tự phân biệt. Heidegger viết: Không chỉ có sản nghệ thủ công, không chỉ làm cho nghệ thuật và thi ca hiển lộ và trở thành hình ảnh cụ thể, ποίησις thi pháp còn là một sự sản sinh. Và φύσις tự nhiên cũng không chỉ là sự khởi hiện của một cái gì đó vượt khỏi tự thân, mà nó còn là sự sản sinh. Thực sự thì φύσις tự nhiên chính là ποίησις thi pháp theo nghĩa cao cả nhất. Vì cái gì hiện diện bằng cách thức của φύσις tự nhiên thì đều có sự bùng nổ thành một quá trình sản sinh, chẳng hạn sự bừng nở của hoa trong tự thân mùa hoa. Ngược lại, cái được sản sinh bởi người thợ thủ công hoặc người nghệ sỹ, chẳng hạn chiếc ly bạc, có sự tăng vọt thông qua quá trình sản sinh, nhưng không phải tự thân chúng, mà theo cách khác, bởi chính người thợ thủ công hoặc người nghệ sỹ.45
Khẳng định của Heidegger cho rằng φύσις tự nhiên là một ποίησις thi pháp theo nghĩa cội nguồn “cao nhất” chuyên chở rất nhiều sức nặng. Trước hết, nó giúp minh định nhận xét của chúng tôi ở phần mở đầu của thảo luận này cho rằng ποίησις thi pháp là cơ sở cho mối quan hệ họ hàng giữa thi sĩ và triết gia. Vì nếu φύσις tự nhiên là một ποίησις thi pháp theo nghĩa cội nguồn “cao nhất” thì tư duy trong khi khác biệt về phẩm chất với sản nghệ của con người, về bản chất vẫn là một ποίησις thi pháp. Tư duy “sinh sản” Hữu thể bằng trung gian ngôn ngữ và sản nghệ của con người sinh sản Hữu thể bằng trung gian là các biểu lộ thị giác. Cho dù cả hai đều mở ra một thế giới và đều tác động đến cái cách thức mà Da-sein tự hiểu mình trong thế giới đó. Thứ hai, nó cung cấp cơ sở cho việc giải thích tại sao Plato và Aristotle lại đúc rút kinh nghiệm về hành vi sản nghệ để soi sáng cho cách hiểu của họ về φύσις tự nhiên, thậm chí nếu họ không nhận thức được về tính thống nhất nội tại của các khái niệm này. Thực ra thì diễn giải của họ về φύσις tự nhiên như là ý niệm đã ngăn cản họ không nhìn thấy được chiều góc “thi ca” của φύσις tự nhiên và vì vậy mà không nhìn thấy cả tính thống nhất cội nguồn của ποίησις thi pháp và φύσις tự nhiên. Như chúng tôi đã cố gắng chỉ ra, Heidegger trong giai đoạn Marburg cũng thiếu một hiểu biết sâu sắc về φύσις tự nhiên, và vì vậy mà đã không thể, hoặc ít nhất là đã không nhận ra được tại sao hữu thể luận Hy Lạp lại được định hướng đến sản nghệ. Vậy thì nếu ông đã có thể thấy như sau này ông nhận thấy rằng cái thế giới – công việc của Hiện-hữu-trần-thế hàng ngày không chân thực của Da-sein là một phương thức dẫn xuất từ Da-sein chân thực là thứ trước hết mở ra một thế giới thông qua việc cương quyết đưa-Hữu-thể-vào-tác-phẩm. Nói cách khác, ông có thể thấy được rằng không chỉ πράξις thực tiễn của cái φρόνιμος tri thức Aristotelien hé mở vị trí của việc khải lộ cội nguồn của Hữu thể, mà ποίησις thi pháp của cái τέχνη bí quyết – thủ nghệ Sophoclean cũng làm như vậy.
_____________________________________________
Tác giả: Alexander Ferrari Di Pippo, Giáo sư Khoa triết, Providence College, Rhode Island, Hoa Kỳ.
Nguồn: Di Pippo, Alexander Ferrari (2000). The Concept of Poiesis in Heidegger's An Introduction to Metaphysics. In: Thinking Fundamentals, IWM Junior Visiting Fellows Conferences, Vol. 9: Vienna 2000.
Ghi chú
17 Xem Michael Zimmerman: Cuộc đối đầu của Heidegger với Tính hiện đại: Công nghệ, Chính trị học, Nghệ thuật [Bloomington: Indiana University Press, 1990] để biết thêm chi tiết về cách ứng xử trong cuộc đối/đấu khẩu của Heidegger-Jünger.
18 Siêu hình học Aristotle: ETA 1-3: Về Thực tính và Năng lực Khải hiện, Walter Brogan và Peter Warnek dịch [Bloomington: Indiana University Press, 1995], tr. 15.
19 John van Buren, Heidegger trẻ: Tiếng đồn về vị Vua Ẩn mình [Bloomington: Indiana University Press, 1994], tr. 62-64.
20 Thomas Sheehan, Thời gian và Hữu thể, 1925-1927.
21 Otto Pöggeler, Siêu hình học và Loại hình học của Hữu thể trong Heidegger: Con người và Nhà tư tưởng, Thomas Sheehan chủ biên [Chicago: Precedent Publishing, Inc., 1981], tr. 171-183.
22 Thư về Chủ nghĩa Nhân văn trong Martin Heidegger: Những bài viết Cơ bản, tr. 231.
23 Tiểu luận của Heidegger Lời của Nietzsche: Chúa đã Chết, William Lovitt dịch, trong Câu hỏi Liên quan đến Công nghệ và các Tiểu luận khác [New York: Harper & Row Publishers, 1977], tr. 53-112. Trong tiểu luận này, Heidegger lập luận rằng mặc dù Nietzsche cố gắng vượt qua siêu hình học, nhưng ông vẫn tiếp tục truyền thống này bằng cách tạo ra cái ý chí như là một αρχή nguyên mẫu siêu hình học.
24 Joseph Kocklemans, Heidegger về Thời gian và Hữu thể trong Martin Heidegger: Đánh giá Phê phán, Vol. 1, Christopher Macann chủ biên [London: Routledge, 1992], tr.150-154; Thomas Sheehan, Thời gian và Hữu thể, 1925-1927, tr. 47-50.
25 Sự cô đặc này của Bước ngoặt Heidegger trong những năm gần đây đã được nhìn nhận theo cách có thể biện minh là quá đơn giản hoá theo công bố của một loạt khoá giảng của Heidegger trong giai đoạn Freiburg sớm. Công trình động thổ của Kisiel cũng như van Buren đã thể hiện rằng Bước ngoặt Heidegger vào cuối những năm 1920s trong thực tế cần phải được coi là sự quay trở lại hoặc tóm tắt lại dự phóng sớm của ông bắt đầu ở Freiburg năm 1919. Điều này đã thay thế sơ đồ do Richardson giới thiệu trong Heidegger I và Heidegger II. Xin xem The Sáng thế Hữu thể và Thời gian của Heidegger của Kisiel [Berkeley: University of California Press, 1993] và Heidegger Trẻ của van Buren để biết thêm chi tiết về sự phát triển viễn cảnh bao quát hơn này cũng như các nhận xét về nhiều khoá giảng giai đoạn đầu của Heidegger.
26 Về thực tính của Chân lý, John Sallis dịch trong Martin Heidegger: Các bài viết Cơ bản do David Farrell Krell chủ biên [San Francisco: Harper Collins, 1993], tr. 130.
27 Siêu hình học là gì?, David Farrell Krell dịch trong Martin Heidegger: Các bài viết Cơ bản, tr. 104.
28 Thomas Sheehan, Thời gian và Hữu thể, tr. 62-63.
29 Siêu hình học Aristotle: ETA 1-3: Về Thực tính và Năng lực Khải hiện, Walter Brogan và Peter Warnek dịch [Bloomington: Indiana University Press, 1995].
30 Tôi xin ghi nhận sự món nợ của tôi đối với Thomas Sheehan, một người giỏi giang nhất theo tôi được biết, học giả về Heidegger duy nhất đã xem xét một cách nghiêm túc việc Heidegger chiếm làm của riêng khái niệm φύσις tự nhiên của Aristotle. Để biết thêm chi tiết, xin xem “Về cách thức to Ereignis: Diễn giải của Heidegger về φύσις tự nhiên” trong Continental Philosophy in America, ed. Hugh J. Silverman, John Sallis, and Thomas M. Seebohm [Pittsburgh: Duquesne University Press, 1983], tr. 131-164; Bắt tay vào Đề tài: Biên tập Mới về Wegmarken" in Radical Phenomenology , ed. John Sallis (Atlantic Highlands, N.J.: Humanities, 1978), tr. 299-316.
31 Về Thực tính và Khái niệm Φύσις Tự nhiên trong Φύσις của Aristotle, BI, Thomas Sheehan dịch, trong Pathmarks,William McNeill chủ biên [Cambridge: Cambridge University Press, 1998], tr. 228-229.
32, 33 như trên, tr. 229.
34 Michael E. Zimmerman, Cuộc đối đầu của Heidegger với Tính hiện đại, tr. 223.
35 Jacques Taminiaux đã rút ra sự khác biệt này giữa cái mà ông gọi là loại hình τέχνη bí quyết – thủ nghệ cao hơn và thấp hơn trong bài viết của ông: Cội nguồn của Cội nguồn của Tác phẩm Nghệ thuật trong Đọc Heidegger, John Sallis chủ biên [Bloomington: Indiana University Press, 1993],tr.395-397.
36 Jacques Taminiaux, Nhà hát của các Triết gia [Grenoble: Jérôme Millon, 1995], tr. 175-182.
37 Jean-François Courtine, Giải gỡ Logic: Từ Logos đến Ngôn ngữ, trong Nhóm Tiền Socratics theo Heidegger, pg. 34.
38 Heidegger sau này trong Nguồn cội của Tác phẩm Nghệ thuật sẽ quy về cái “πόλεμος” xung đột ban sơ giữa thế giới [khải tính] và trái đất [ẩn tính].
39 Cần nhớ lại rằng thảo luận của Husserl về tri giác nội tại và siêu vượt trong Ιδέας, các ý niệm trong bối cảnh của cái mà ông cố gắng chỉ ra là nó thuộc về “khách thể” như thế nào để tự che giấu [Abschattungen] bản thân.
40 Mặc dù trong bài giảng của mình, Heidegger chủ yếu tập trung vào Heraclitus and Parmenides, nhưng trong bài giảng sau này ông lại tập trung vào một đoạn hiện còn lại, được quy cho Anaximander. Trong đoạn này Anaximander viết về sự xuất hiện của các hiện hữu trong số απειρον các bất định. Vì bất định không thể quy giản vào cái xuất hiện của nó và vì vậy mà cố hữu tự che giấu bản thân. Vì vậy Heidegger phát hiện ra một trong những cách thức xuất lộ sớm nhất của cái mà ông gọi là Khác biệt Hữu thể luận ở Anaximander.
41 Xin xem Phần hai của chú thích 4.
42. Chúng ta cần lưu ý rằng bài viết này không đề cập đến chủ đề tư duy vắng mặt trong các bài viết của ông ở giai đoạn trước của bài giảng này. Nhưng nó có dạng thức thuần tuý của một phê phán phủ định về cách hiểu truyền thống và ban đặc ân cho tư tưởng. Tính chất kiên định ở đây chính là phương thức chân thực cơ bản của sự khải lộ của Da-sein. Trong Nhập môn Siêu hình học, một cách hiểu nguồn cội hơn về tư duy đã được triệu vời thông qua nhóm Tiền Socratic và đã tích hợp thành tính kiên định. Trong bài giảng này, Heidegger đã phát triển một phân tích chi tiết và phê phán cách hiểu truyền thống về tư duy và quá trình chuyển hoá nó đã được thực hiện từ Tiền Socratic đến Plato và Aristotle [tr. 115-196].
43 Chúng ta có thể so sánh quan niệm Platonic này về tư duy với sự giải thích về tư duy cội nguồn được tạo dựng bởi tính phủ định nội tại được mô tả trong Tư duy cần gì trong Martin Heidegger: Các công trình Cơ bản. Trong đó Heidegger viết: “Một khi chúng ta đã quá liên quan và cuốn vào cái đã rút ra, chúng ta đang cuốn vào cái đã rút ra, vào cái bí ẩn và vì vậy mà vào cái kề cận dễ thay đổi của sự hấp dẫn của nó. Bất cứ khi nào con người tạo ra cái cách thức như vậy thì hắn đang tư duy – cho dù hắn có thể vẫn còn cách xa cái đã rút ra. Xuyên suốt cả cuộc đời cho đến lúc chết, Socrates đã không làm gì hơn là tự đặt mình vào sự lôi cuốn này, cái dòng chảy này và giữ mình trong đó. Vì vậy mà ông là nhà tư tưởng thuần tuý nhất của phương Tây. Chính vì vậy mà ông không viết gì cả” [tr.381-382]
44 Xin xem Werner Marx, Heidegger và cái Truyền thống [Evanston: Northwestern University Press, 1961] tr. 139-143.
45 Câu hỏi Liên quan đến Công nghệ trong Martin Heidegger: Các bài viết Cơ bản, tr. 317.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét